کتیرا

نام انگلیسی: Stevia
نام علمی: Stevia rebaudiana
خانواده: Compositae

آخرین یافته های علمی دانشمندان نشان می دهد که استفاده از برگ های گیاه استویا توسط بومیان منطقه آمامبی به بیش از 1500 سال قبل بازگشته و به مدت صدها سال پس از کشف قاره آمریکا جهت شیرین کردن چای و دیگر ماده غذایی و درمانی مورد استفاده قرار می گرفته است. در سال 1899 این گیاه توسط گیاه شناس ایتالیایی، مویسس سانتیا گوبرتونی مورد کشف دوباره قرار گرفت که متعاقب آن کشت این گیاه از حالت رویش طبیعی و وحشی در مناطق بومی به حالت سازمان یافته و مدرن  در آمد.

ریخت شناسی استویا

استویا گیاهی کوتاه قد و بوته ای می باشد که بومی منطقه کوهستانی آمامبی واقع در مرز برزیل و پاراگوئه است. این گیاه متعلق به سلسله پلانته است که در رده بندی علمی در شاخه ماگنولیفتیا رده ماگنولیپوسیدا، راسته آسترالس و خانواده آستراسه آ جای می گیرد. فراوان ترین گونه های این گیاه عبارتند از: ربادیانا، پیلوسا، اپاتوریا، اواتوریا، پلامرا، سالی سیفوریا و سراتا.

اکولوژی گیاه استویا

استویا در آب و هوای بومی خود به عنوان  بومی یک گیاه چند ساله کاشته می شود، اما مقاومت کم این گیاه در برابر سرما و یخبندان موجب گردیده است تا در هوای سرد قاره اروپا دچار سرمازدگی شده و به عنوان گیاهی یک ساله، تنها در نواحی که دارای آب و هوایی به نسبت معتدل هستند، کشت شود.

اسانس استویا

جمع بندی تحقیقات انجام گرفته حاکی از آن است که گلیکوزیدهای دی ترپنی ترکیباتی هستند که به عنوان عامل اصلی ایجاد طعم بسیار شیرین در عصاره های گیاه استویا شناخته شده اند. به طوریکه میزان شیرینی آنها تا 300 برابر شکر تخمین شده است. استویوزید، به عنوان یک ترکیب گلیکوزیدی غالب در عصاره های برگهای  استویا ربادیانا شناسایی شده است، که از روش هیدرولیز آنزیمی و استخراج شیمیایی برای این منظور استفاده می شود. وجود سه ترکیب گلکوزیدی (استویوزید، آ-ربادیوزید و بی ربادیوزید) و غالب بودن میزان استوزید بر دو ترکیب دیگر نیز به اثبات رسیده است. بررسی مقادیر  سایر گلیکوزیدها در بیش از 10 گونه استویا نشان داد که در مجموع تنها 1 الی 2 درصد وزن خشک عصاره ها را به خود اختصاص می دهند. تاکنون  9 ترکیب گلیکوزیدی دی ترپنی در عصاره اجزای مختلف پیکره گیاه استویا ربادیانا شناسایی شده است،  که همه آنها دارای یک اسکلت مشترک با ساختار نشان داده شده در شکل زیر می باشند.

پتانسیل شیرین کنندگی هر یک از گلیکوزیدها بستگی به ماهیت گروه های R و R1 دارد. مطالعات دانشمندان نشان داد که گروه های ترکیباتی منشعب از گلوکز و یا سایر قندهای منوساکاریدی می باشند. قند رامنوز از جمله قندهای منوساکاریدی احیاکننده ای است که می تواند جایگزین این گروه ها گردد. ویلر و همکاران یافتند که استویوزید به عنوان یکی از سه ترکیب غالب در عصاره های استویا ربادیانا دارای حداکثر قدرت آنتی اکسیدانی می باشد. با توجه یافته های این مطالعه پس از استویوزید، استویول بیوزید دارای قدرت آنتی اکسیدانی بیشتری است.

مطالعات کارینو در سال 2006 پابت کرد که عصاره های متانولی گونه های مختلف استویا به دلیل دارا بودن فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، گزانتوفیل ها و هیدروکسی سینامیک اسیدها خاصیت آنتی اکسیدانتی قابل توجهی را نشان می دهند.

مطالعات بعدی دانشمندان حاکی از آن بود که عصاره های گیاه استویا به دلیل دارا بودن ترکیبات آنتی اکسیدانتی، ضد سرطان نیز هستند و بنابراین از رشد و پیشرفت غدد سرطانی جلوگیری می کنند، اما با توجه به ساختمان و  ماهیت هر یک از ترکیبات شدت ظهور این ویژگی نیز متفاوت خواهد بود. داکومی در سال 2005 خاصیت آنتی اکسیدانتی عصاره های استویا را با ترکیبات آنتی اکسیدانتی سنتزی مقایسه نمود و به این نتیجه رسید که خاصیت آنتی اکسیدانتی عصاره ها 56/82 – 33/17 درصد بوده و در مقایسه با ترکیبات سنتزی درصد ممانعت کنندگی بیشتری از خود نشان می دهند.

کارینو در سال 2006 میزان ترکیبات گلیکوزیدی اصلی در چهار گونه غالب استویا را به شرح جدول زیر اندازه گیری نمود.

کاربردهای اسانس استویا

نقش شیرین کنندگی استویا در مواد غذایی از دیرباز مورد توجه محافل علمی قرار گرفته است و امروزه دانشمندان نقش قابل توجه آنها را در تامین سلامتی انسان مورد تایید قرار داده اند. از طرفی پتانسیل شیرین کنندگی این ترکیبات و عدم جذب آنها در طی فرآیندهای سوخت و ساز بدن زمینه ایی را فراهم می کند، تا محصولاتی شیرین و دارای طعم و بوی مطلوب در سبد غذایی بیماران دیانتی قرار گیرد.

**مجموعه آموزشی کاشت داشت و برداشت گیاه دارویی استویا به همراه توجیه اقتصادی و مجموعه تصاویر از پرورش گیاه استویا

مطالب مرتبط با استویا:

کاشت بذر استویا در زمین

استویا چیست

توجیه اقتصادی پرورش گیاه دارویی استویا

گران ترین ادویه جهان را در منزل پرورش دهید

کاشت عملی استویا

پرورش استویا درباغچه منزل