کتیرا

 خشخاش یکی از قدیمی ترین گیاهان مورد استفاده بشر است. چنانکه از سنگ نوشته ها بر می آید، قدمت کشت آن به فراتر از چهار هزار سال پیش می رسد. «هیپوکریت» حکیم یونانی، خصوصیات دارویی این گیاه و موارد استعمال آن را برشمرده و ضمناً متذکر شده که در زمان او مواد افیونی استخراج شده از این گیاه به عنوان ماده ی مخدر مورد استفاده قرار می گرفته است.

خشخاش موارد استعمال کلی فراوانی دارد. میوه های گرز مانند (کپسول) خشخاش، شیوه های مخصوصی تولید می کنند. در خرداد ماه با خراش دادن (تیغ زدن) گرزهایی که هنوز به خوبی نرسیده اند، شیرابه های مخصوص سفید رنگی از آنها خارج می شود که خواب آور و مسکن درد هستند. شیرابه ی مذکور حاوی 10 تا 15 درصد آب، 20 درصد مواد قندی و همچنین مقداری اسیدهای آلی نظیر اسید لاکتیک، اسید فوماریک، اسید اگزالاستیک و اسید مکونیک می باشد. اسید اخیر، تنها در بعضی از خشخاش ها یافت می شود که محک مناسبی برای شناسایی خشخاش (ازنظر تیپ شیمیایی) است. شیرابه مذکور همچنین حاوی 10 تا 20 درصد آلکالویید است و چنانچه این شیرابه خشک شود (آب آن گرفته شود)، «تریاک» که ماده قهوه ای رنگ است حاصل می گردد.

از تریاک، اگرچه در تهیه دروهای مسکن استفاده می شود، ولی مصرف این ماده مخدر به طور کلی اعتیادآور بوده و برای سلامتی جسم و روح انسان مضر است. بعضی از کشورها خشخاش را تنها به منظور استفاده دارویی از تریاک، کشت می کنند.

در میوه های رسیده خشخاش چند نوع آلکالویید وجود دارد که صنایع نوین دارویی اکثر کشورها آنها را پس از استخراج برای تهیه داروهای ضد دل درد، تسکین دهنده ی سرفه و مسکن دردهای شدید به کار می برند. از بذرهای داخل گرز خشخاش نیز استفاده های فراوانی می شود. در بعضی از کشورهای اروپایی از این بذرها روغن مخصوصی برای مصارف خانگی و شیرینی سازی استخراج می کنند.

مجارستان بین سال های 1986 تا 1990 ، 4565 تن بذر و 4144 تن گرز خشخاش تولید کرده است. در حال حاضر، در اکثر نقاط جهان – از جمله در کشورهای استرالیا، فرانسه، روسیه، بلغارستان، مجارستان و بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین زمین های زراعی وسیعی زیر کشت خشخاش قرار می گیرند.

مشخصات گیاه

خشخاش، گیاهی است علفی و یکساله که تاکنون بیش از 200 گونه متعلق به گیاه خشخاش یا پاپاور شناسایی شده اند. علاوه بر گونه های متعدد، خشخاش دارای زیر گونه، واریته و فرم های متفاوتی نیز هست.

برخی از محققان، آسیا را منشا این گیاه می دانند در حالی که عده ای دیگر معتقدند خشخاش گیاهی مدیترانه ای است. طبق فلور اروپا، خشخاش دارای سه زیر گونه به نام های سومنی فروم و سونگاریکوم (کشت می کردند) و زیرگونه ی وحشی ستی کروم (کپسول کوچکی دارد) می باشد.

برای کاشت و تکثیر خشخاش به منظور استخراج مواد موثره مورد انتظار، همواره باید از گونه ها و واریته هایی استفاده نمود که نه تنها نسبت به آفات و بیماری ها مقاوم باشند، بلکه از میوه های زیاد و مقادیر فراوان آلکالویید نیز برخوردار باشند. ارقام انتخاب شده باید ساقه های محکمی داشته باشند، به طوری که با وزش باد روی زمین نخوابند، در غیر این صورت نه تنها گیاهان مقدار بسیار کمی گل و در نتیجه میوه تولید می کنند، بلکه مقدار مواد موثره آنها نیز بسیار ناچیز خواهد بود.

خشخاش دارای ریشه هایی است مخروطی و کم و بیش چوبی که به طور مستقیم در زمین فرو می رود. طول ریشه اصلی این گیاه متفاوت است و به گونه ی گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. طول ریشه به طور متوسط بین 18 تا 20 سانتیمتر و قطر آن 1 تا 2 سانتیمتر است. ریشه خشخاش دارای انشعاب های کمی است و ریشه های جانبی، شبکه بسیار وسیعی از ریشه های ظریف را تا عمق 50 تا 100 سانتیمتری، خاک بوجود می آورند. قسمت فوقانی ریشه قطورتر است و باعث استحکام ساقه می شود.

ساقه، مستقیم، استوانه ای شکل با سطحی صاف و به رنگ سبز روشن است. ارتفاع آن متفاوت است و به گونه ی گیاه و شرایط اقلیمی و محل رویش آن بستگی دارد و بین 50 تا 150 سانتیمتر می باشد. قسمت فوقانی ساقه، انشعاب های بیشتری دارد.

پس از رویش بذرها، برگ های طوقه ای شکل بوجود می آیند. این برگ ها طویل و بیضی شکل هستند و در سطح زمین قرار می گیرند. برگ ها بدون دمبرگ اند و به طور متناوب بر روی ساقه قرار می گیرند. برگ های پایین ساقه بزرگترند که به تدریج به طرف بالا کوچکتر و تخم مرغی شکل می گردند. از زاویه بین برگ ها ساقه ها منشعب می شوند. گل ها در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می شوند. این گل ها دارای گلبرگ های سفیدی هستند که ناحیه فوقانی آنها به رنگ بنفش تیره یا روشن می باشد. البته، گل ها به رنگ های دیگری مانند قرمز و سیاه نیز دیده می شوند. طول آنها به 6 تا 12 سانتیمتر می رسد.

پس از بارور شدن تخمدان خشخاش، میوه به شکل گرزی توخالی تشکیل می شود. داخل میوه قسمت های حجره مانندی وجود دارد که شکل، رنگ و اندازه ی آنها در گونه های مختلف متفاوت است و از اختصاص های گونه ای به شمار می روند. قطر میوه از 2 تا 3 الی 6 تا 8 سانتیمتر، متغیر است. شکل و رنگ میوه ها نیز متفاوت است و معمولاً به شکل های مختلف و رنگ های سبز روشن و یا آبی (آبی تیره یا روشن) مشاهده می گردد. میوه های سبز و کاملاً رسیده، حاوی مقادیر مختلف ترکیبات آلکالوییدی از نوع آلکالوییدهای حقیقی و متعلق به گروه «فنیل آلانین» (تیروزین) بوده و یا شامل آلکالوییدهایی می باشند که محتوای «فناتترن» هستند.

مقدار کلی آلکالویید در میوه های رسیده متفاوت است و به گونه ی گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد و به طور کلی بین 4/0 تا 5/1 درصد است. تاکنون از میوه های کپسولی شکل خشخاش بیش از 25 آلکالویید استخراج شده که مهمترین آنها عبارتند از: «مورفین» (9 تا 10 درصد)، «نارکوتین» (4 تا 5 درصد)، «پاپاورین» (8/0 تا 1 درصد).

از آلکالوییدهای دیگر میوه خشخاش که کم و بیش در صنایع دارویی استفاده می شوند، می توان از «تبائین» (4/0 تا 5/0 درصد)، «کدئین» (3/0 تا 4/0 درصد)، «نارسئین»، «کریپتوپین»، «پزودومرفین» و «لائودانین» نام برد. آلکالوییدهای دیگری نظیر «پروتوپین»، «لائوتوپین» و «لائودانوزین»، به مقادیر بسیار کم از میوه های خشخاش استخراج گردیده اند.

بذرها در اوایل تشکیل در دیواره های حجره مانند میوه جای دارند که با رسیدن و کامل شدن، به تدریج از دیواره ها جدا می شوند و در گرز فرو می ریزند. بذرها در گونه های مختلف به رنگ و اندازه ی متفاوت و معمولاً کروی یا لوبیایی شکل می باشد. رنگ آنها همچنین از سفید تا سیاه متغیر بوده و از اختصاصات گونه ای به شمار می رود. بذر خشخاش معمولاً فاقد آلکالویید بوده و حاوی 40 تا 55 درصد روغن است که این روغن بسیار خوشمزه می باشد و عمدتاً برای پخت مواد غذایی و مخصوص انواع شیرینی مورد استفاده قرار می گیرد. بذرها همچنین حاوی 20 تا 25 درصد پروتئین می باشند. وزن هزار دانه، 3/0 تا 6/0 گرم است

طول دوره رشد گیاهی که در فصل بهار کشت می شوند، بین 120  تا 160 روز است. دوره رشد خشخاش (از کشت بذرها تا رسیدن و کامل شده میوه ها) به شش مرحله تقسیم می شوند که عبارتند از:

• مرحله اول، مرحله جنین یا خواب بذر: بذرهای خشخاش به مدت 4 تا 5 سال از قوه¬ی رویشی مناسبی برخوردارند، از این رو می توان بذرهای مورد نظر را با حفظ قوه¬ی رویشی تا مدت مذکور در مکان های مناسب نگهداری نمود
  
•  مرحله دوم، مرحله سبز شدن بذر: این مرحله از سبز شدن بذر تا تشکیل برگ های طوقه ای به طول می انجامد. درجه حرارت مناسب برای رویش بذر، 7 تا 8 درجه سانتیگراد است و معمولاً 15 تا 20 روز پس از کشت به تدریج سبز می شوند.
• مرحله سوم، مرحله تشکیل برگ های طوقه ای: گیاه نیز در این مرحله به ساقه می رود. این مرحله طولانی ترین مرحله است و به شرایط اقلیمی مرحله رویش بستگی دارد و معمولاً بین 50 تا 60 روز به طول می انجامد. چنانچه گیاهان در فصل بهار با تاخیر کاشته شوند، (اواسط یا اواخر بهار) این مدت کوتاهتر می شود. میانگین درجه حرارت مطلوب در این مرحله، 12 تا 14 درجه سانتیگراد است. در این مرحله، آبیاری (یا بارندگی) به مقدار متوسط برای گیاهان مطلوب خواهد بود. اگر در این مرحله هوا گرم باشد، برگ ها کوچکتر خواهند شد و دوره رویشی گیاه نیز کاهش خواهد یافت. گیاهان در این مرحله سرما را به راحتی تحمل می کنند، حتی دمای 4- تا 5- درجه سانتیگراد را.
• مرحله چهارم، مرحله طویل شدن ساقه: در این مرحله، نه تنها رشد ساقه کامل می شود و ساقه طول نهایی خود را کسب می کند، بلکه رویش انشعابات ساقه ای نیز آغاز می شود و این مرحله تا تشکیل غنچه و باز شدن گل ها ادامه می یابد. این مرحله حدود 25 تا 30 روز به طول می انجامد و میانگین درجه حرارت مطلوب در این مرحله، 16 تا 18 درجه سانتیگراد گزارش شده است.
  گیاهان در مرحله چهارم به آب و مواد غذایی مناسب و همچنین بیش از مراحل دیگر، به ازت نیاز دارند. در این مرحله هوای گرم و خشک و بارندگی های شدید برای رویش گیاهان مطلوب نیست، زیرا بارندگی باعث ریزش گل ها می شود.
• مرحله پنجم، مرحله گلدهی: در این مرحله، نمو گل ها کامل می شود و پس از 4 تا 6 روز گل ها کاملاً باز می شوند و رسیدن میوه ها و کامل شدن بذرها آغاز می گردد. مدت زمان مورد نیاز این گیاه در این مرحله متفاوت است به گونه ی گیاه و شرایط آب و هوایی محل رویش بستگی دارد که معمولاً بین 20 تا 30 روز است. ابتدا ریزش گلبرگ ها آغاز می شود، سپس طی 10 تا 14 روز میوه ی گرز مانند و بذرهای داخل آن به تدریج می رسند. در این مرحله، میوه ها حاوی شیرابه ای می باشند که با تیغ زدن به آنها، این شیرابه به خارج تراوش می کند.
  رطوبت کافی و درجه حرارت نسبتاً بالا (18 تا 20 درجه سانتیگراد) سبب تسریع در رشد و نمو گرزها می شود.
•  مرحله ششم، رسیدن بذرها و میوه ها: در این مرحله، میوه ها و بذرها، رنگ های ثابت و واقعی خود را می یابند. بذرها پس از رسیدن از دیواره های میوه جدا می شوند و به درون کپسول ریزش می کنند. زمان مورد نیاز در این مرحله متفاوت است و به گونه ی گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد و معمولاً بین 15 تا 25 روز است.
  خاک در این مرحله باید از رطوبت مناسبی برخوردار باشد. با رسیدن و کامل شدن میوه و بذرهای محتوی آن، برگ ها به تدریج خشک و ساقه ها با کم ترین فشار شکسته می شوند. از علائم دیگر رسیدن میوه ها این است که با تکان دادن آن، صدای برخورد بذرها به دیواره داخلی میوه شنیده می شود

نیاز های اکولوژیکی

اين گياه را تقريباً در هر اقليمي مي‌توان كشت نمود. رويش بذر خشخاش در درجه حرارتهاي پايين نيز امكان پذير است به طوري كه بذور در درجه حرارت بين ۳تا ۴ درجه سانتي‌گراد جوانه مي‌زنند. ولي چنانچه خاك از درجه حرارتهاي بالاتري (۷ تا ۸ درجه سانتي‌گراد) برخوردار باشد رويش آنها سريع‌تر انجام مي‌پذيرد. به هر حال بدور
۱۵تا ۲۰ رور پس از كشت سبز مي‌شوند.
درجه حرارتهاي بالا (۲۰ تا ۲۵ درجه سانتي‌گراد) براي جوانه زني مناسب نيست. و موجب اختلاف در سبز شدن بذر مي‌شود. 

گياهان كوچك پس از رويش، بدون هيچ گونه آسيبي قادر به تحمل درجه حرارت بين ۴ تا ۵ درجه سانتي گراد مي‌باشند. اين گياهان درمرحله ۴ تا ۶ برگي دماي بين ۱۵- تا ۳۰- درجه سانتي گراد را به خوبي تحمل مي‌كنند.
به طور كلي درجه حرارتهاي پايين وهواي خنك بر اي رشد و نمو خشخاش مناسب مي‌باشد.

هواي بسيار گرم براي رويش خشخاش مناسب نيست زيرا افزايش درجه حرارت سب تسريع در رشد و نمو خشخاش مي‌شود و گياه زودتر از زمان معين به ساقه مي‌رود و در نتيجه عملكرد به شدت كاهش مي‌يابد.

خشخاش در طول رويس احتياج نسبتاً زيادي به تابش نورخورشيد دارد. در اين زمينه تحقيقات نشان مي‌دهد نور نقش عمده‌اي در افزيش عملكرد كپسول و مقدار آلكالوييدهاي آن دارد.
سنتز آلكالوييدهاي خشخاش تحت تأثير نور و درجه حرارت قرار مي‌گيرد. بطوريي كه در جدول ۱-۲ مشاهده مي‌شود اين آلكالوئيدها در شدت نور ۳۲ كيلو لوكس در مقايسه با ۸ و ۱۶ كيلو لوكس شديداً افزايش مي‌يابند. درجه حرارتهاي بالا نيز سبب افزايش آلكالوئيدهاي خشخاش مي‌شود.

آبياري خشخاش بايد با دقت كامل انجام گيرد، زبرا، آبياري زياد و همچنين آبياري در زمان‌هاي نامناسب سبب اتيداي خشخاش به بيماريهي مختلف مي‌شود. گياهان از بدو رويش تا ساقه‌دهي به مقدير متوسطي آب و همچنين به درجه حرارت متوسط (۱۲ تا ۱۴ درجه سانتي‌گراد) نياز دارندا. در اين مرحله هواي بسيار سرد و بارندگي آبياري) فراوان و همچنين هواي بسيار گرم و خشك براي گياهان مناسب نيستند و سبب كاهش عملكرد مي‌گردند هنگام گلدهي (مرحه پنجم) گياهان

به مقادير كمي آب نياز دارند، در اين مرحله آبياري از نوع باراني مناسب نيست زيرا سبب ريزش گلها و عدم گرده افشاني و در نهايت باعث كاهش عملكرد مي‌شود. در جريان نمود ميوه و همچنين رسيدن بذور آب كافي بايد در اختيار گياهان قرا رگيرد كم آبي سب كوچك شدن ميوه و همچنين كاهش عملكرد بذر مي‌شود. هواي گرم و خشك در مرحله پنجم سبب افزايش تشكيل مرفين مي شود و آبياري زياد در اين مرحله نه تنها سبب كاهش مواد موثره (آلكالوئيدهاي مختلف ) مي‌شود، بلكه سبب ابتلاي گياهان به انواع بيماريهاي قارچي از جمله سفيدك نيز مي‌گردد.

خاكهاي مناسب براي كشت خشخاش، خاكهايي با بافت متوسط (شني- رسي) با خاكهاي سني با مقادير مناسب مواد و تركيبات هومولي مي‌باشند.خاكهاي شني زهكشي شده و غني از مواد و عناصر غذايي نيز براي كاشت اين گياه مناسب هستند. خاكهاي سنگين رسي، ماسه‌هاي بسيار نرم (بادي) و فقير از عناصر ومواد غذايي و خاكهي اسيدي براي كشت خشخش مناسب نيستند.

خاكهايي كه فوراً خشك مي‌شوند و سله توليد مي‌نمايند. و خاكهايي كه آب بر روي آنها ماندو به صورت غرقاب درمي‌‌آيند براي كاشت اين گياه نيز مناسب نمي‌باشند. گياه خشخاش در طول رويش به مقادير مناسبي مواد و عناصر غذايي نياز دارد طوفان و بادهاي شديد براي خشخاش مضرند زيرا، سبب جابجايي خاك و نيز باعث حركت بذور و انتقال آنها به نقاط ديگر مي‌شوند.

PH خاك براي خشخاش بين ۹/۴ تا ۲/۸ مناسب مي‌باشد

تناوب کاشت

خشخاشها گياهاني هستند كه براي رشد نمود به زمينهايي كه غني از مواد و عنصر غذايي هستند نياز دارند. زمينهايي كه در آنها خشخاش كشت مي‌شود بايد فاقد علف هرز باشند، خشخاش را تقريباً با هر گياهي مي‌توان به تناوب كشت كرد.

ولي گياهاني براي تناوب كشت مناسبترند كه نهتنها سبب افزايش مواد غذايي خاك، بلكه مانع گسترش علفها هرز نيز بشوند/. گياهان يك ساله متعلق به خانواده پروانه آسا كه از دوره رويش كوتاهي برخور دارند (زود برداشت مي‌شوند) و سبب گسترش علفهاي هرز نيز نمي‌شوند. گياهان مناسبي براي تناوب كشت با

خشخاش هستند. پس از برداشت خشخاش بهتر است گياهان وجيني و گياهاني مانند چغندر، سيب زمني و غلات كشت شوند. كاشت خشخاش پس از گياهاني كه مقدار زيادي ريشه درخاك باقي بگذارند مناسب نيست و در كيفيت و كميت محصول تأثير منفي مي‌گذارد. چنانچه خشخاش در خاكهاي غني از مواد و عناصر غذايي كاشته شده باشد محصول را خيلي زود (اواخر تير- اوايل مرداد) مي‌توان برداشت كرد.

با برداشت خشخاش، زمين نه تنها از مواد غذايي غني مي‌باشد بلكه از ساختمان مناسبي نيز برخوردار خواهند بود و كشت پاييزه گياهان مورد نظر را مي‌توان با موفقيت انجام داد. زمين‌هايي را كه از كيفيت مطلوبي برخوردار نيستند. مي‌توان ۳ تا ۵ سال به صورت آيش نگه داشت، و خشخاش را پس از آماده شدن زمين در آن كشت كرد

مواد و عناصر غذايي موردنياز

همانطور كه ذكر شد خشخاش دوره رويش نسبتاً كوتاهي دارد. از اين رو در طول رويش براي افزايش عملكرد و بهبود در كميت و كيفيت مواد موثره،بايد از مواد و عناصر غذايي مناسبي كه به سهولت و در مدت زمان كوتاهي قابل جذب اين گياه باشند. استفاده نمود. از مهمترين عناصر مورد نياز خشخاش كه به راحتي توسط آن جذب مي‌شوند و نيز نقس قابل ملاحظه‌اي در عملكرد دارند مي‌توان از ازت و فسفر نام برد.

تحقيقات نشان مي‌دهد كه كودهاي پتاسيم تأثير كمي در عملكرد كپسول دارند.
براي توليد ۵/۳ تن در هكتار پيكر رويش و ۲/۱ تن در هكتار كپسول، گياهان ۵/۱۰۲ كيلوگرم ازت، ۱۹۲ كيلوگرم اكسيد فسفر و ۴/۱۱۴ كيلوگرم اكسيد تاپس از خاك جذب مي‌كنند و براي توليد هر ۱۰۰ كيلوگرم بذر خشخاش، به ۲/۳ كيلرم ازت، ۶/۱ كيلوگرم اكسيد فسفر، ۷۲/۰ كيلوگرم اكسيد پتاس و ۱۸ كيلوگرم كلسيم نياز دارند.

استفاده از کود های حیوانی نتایج مطلبوبی در عملکرد خشخاش دارد از آنجا که گیاه خشخاش دوره رویشی کوتاهی دارد هنگام افزودن کود های حیوانی باید دقت نمود که برای تجزیه و تبدیل مواد آلی غیر قابل استفاده به مواد معدنی قابل استفاده گیاه زمان کافی وجود داشته باشد به همین دلیل کود های کاملا پوسیده که در اوایل پاییز به زمین داده می شودتاثیر مثبتی در افزایش عملکرد خواهد داشت.

كودهاي از ته تأثير مثبتي در افزايش محصول بذر دارند و به نحو بارزي سبب افزايش عملكرد آن مي شوند اما در توليد آلكالوييد نقش چندان ندارند. بهتر است ۶۰ تا ۸۰ كيلوگرم در هكتار ازت، ۵۰ تا ۸۰ كيلوگرم در هكتار اكسيد فسفر و ۴۰تا ۵۰ كيلوگرم در هكتار اكسيد پتاس به زمينهايي كه درآنها خشخاش كشت مي‌‌شود، اضافه شود. مقادير فوق تمام فسفر و پتاسيم همراه با يك سوم ازت در پايين، هنگام آماده سازي خاك، يك سوم ديگر ازت در بهار و باقيمانده هنگام رويش برگهاي طوقه‌اي بايد به خاك افزوده شوند

آماده سازي خاك

چون خشخاشها بذور كوچكي دارند،آماده نمودن زمين زراعي و تهيه بستر مناسبي براي بذر از اهمين خصي برخوردار است. چنانچه خشخاش باغلات به تناوب كشت شده باشد، پس از برداشت آنها بلافاصله بايد زمين را براي كشت خشخاش آماده نمود. افزودن كودهاي شيميايي و انجام شخم عميق در فصل پايير در زمينهايي كه خشخاش اولين بهار در آن كشت مي‌شود ضروري است. همچنين قبل از كاشت بايد باقيمانده علفهاي هرز را وجين كرد .

در فصل بهار بايد از كاربرد وسايلي كه سبب تبخير وكاهش رطوبت خاك گردد (نظير شخم عميق يا نيمه عميق و … ) پرهيز كرد و در اين فصل و تنها زمين را تسطبع نمود. از آنجايي كه خاك سطحي كه در مجاورت بذر قرار مي‌گيرد بايد داراي ذراتي كوچك و متراكم باشد.
لذا قبل از كاشت، با انجام غلتكي مناسب بستر سطحي خاك را متراكم مي‌كنند. اگر احياناً ذرات خاك از فضاي زياد ونامناسبي برخوردار باشند فاصله مناسبي بين آنها ايجاد گردد (اعماق فو بايد حتي الامكان اوايل بهار انجام گيرد)

تاریخ و فواص کاشت

کاشت و تکثیر خشخاش به وسیله بذر انجام  مي‌گيرد. حداقل حرارت لازم براي جوانه‌زدن آ“ ۳ تا ۴ درجه سانتي‌گراد است اين حرارت در خاك بستگي به شرايط آب و هوايي،بافت و وضعيت خاك دارد.خشخاش در مناطق خيلي سرد،در بهار ودر مناطق معتدله در پاييز كشت مي‌شود. به طور كلي كشت بهاره خشخاش را مي‌توان از اواسط زمستان (بهمن) تا اويل بهار (فروردين) انجام داد.

معمولاً وقتي امكان كار روي زمين وجود داشته باشد (خاك از حالت انجماد زمستتاني خارج شده باشد) مي‌توان كشت بهاره را آغاز نمود. از آنجايي كه گياهان به سرما حساس نيستند، توصيه مي‌شود كشت بهاره خشخاش حتي‌الامكان خيلي زود شروع شود. چنانچه هواي مناطقي كه خشخاش در آنها كشت شده است بسيار سرد باشد بذور رويش نمي‌كنند ولي از نظر فيزيولوژيكي كاملاً سالم و از قوه رويش مناسبي برخوردار است خواهند بود با مساعد شدن هوا جوانه زني و رويش آنها آغاز مي‌شود.

زمان مناسب براي كشت پاييزه، اوايل پاييز ( اوايل مهر تا اوايل آبان) مي‌باشد. در اين صورت گياهان تا مرحله ۴ تا ۶ برگها به رشد خود ادامه مي‌داهند. پس از پشت سر گذاشتن سرماي زميسان از اوايل بهار رويش آنها شروع مي‌شود. تحقيقات نشاني مي‌دهد ماده موثره (آلكالوييد) گياهاني كه فصل پاييز كشت شده‌اند. كميت و كيفيت مناسبتري خواهند داشت.

كاشت متراكم گياهاني در فصل پاييز مناسب مي‌باشد. زيرا، سبب افزايش مقاومت آنها به سرما خواهدشد، و سرما زيان كمتري به محصول وارد خواهد آورد. بذور در رديفهايي به فاصله ۳۵-۴۰سانتي‌متر كاشت مي‌شوند.فصل بهار (اواخر فرودرين و اوايل ارديبهشت) گياهان را بايد (در صورتي كه نياز باشد) در طول رديفها تنك نمود . تعداد مناسب گياه در هر متر مربع متفاوت و بستگي به شرايط آب و هوايي وبافت خاك دارد. به طور متوسط ۳۰ تا ۴۰ بود كه در هر متر مربع و تراكم ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بوته در هر هكتار مناسب باشد مناسب است كه فاصله هر بوته از يكديگر ۱۰ سانتي‌متر باشد

روش کاشت

براي كشت خشخاش از روشهاي متعددي استفاده مي‌شود كه مهمترين آنها عبارتند از:

• كاشتن متراكم: در اين روش، بدور را در رديفهاي موردنظر به طور متراكم مي‌كارند. پس از رويش و چند رگي شدن، گياهان را در طور رديف به تعداد مورد نظر تنك مي‌كنند. از آنجايي كه اين روش متحمل كار زيادي است اكنون كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد (مگر در سطوح كوچك كشت). بذر مورد نياز براي هر هكتار ۳ تا ۵/۳ كيلوگرم با كيفت مطلوب مي‌باشد استفاده از
• اشعه: استفاده از اشعه اكنون در اكثر كشورها رايج مي‌باشد.بذوري كه تحت تأثير اشعه قرار گرفته‌اند با بدوز سالم و پرتونگاري ندشه‌اند به نسبت يك پنجم بذر سالم و چهار پنجم بذور پرتو نگاري شده) مخلوط مي‌شوند. سپس در طول رديفها كاشته مي‌شوند.در اين حالت تمام بذور جوانه مي‌زنند (بدور وقتي به صورت متراكم كاشته شوند سبب تسريع درجوانه زني يكديگر مي‌شوند) بذوري كه تحت تأثيثر اشعه قرار گرفته‌اند پس از رويش خشك مي‌شوند. رشد و نمو بذور پرتو نگاري نشده همچنان ادامه مي‌يابد. در اين حالت بدون اينكه احتياجي به تنك كردنباشد، گياهان خود از تراكم مناسب و مطلوبي برخوردار خواهد شد. اين روش در مقايسه با روش قبلي (كاشت متراكم) حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد كار كمتري را مي‌‌طلبد.
• مقدار بذور مورد نياز براي هر هكتار ۳ تا ۵/۳ كيلوگرم (اعم از پرتونگري شده يا سالم)مي‌باشد
  بذور مخلوط : مخلوط كردن بذور خشخاش يا بدور بو داده (پته) شدة خشخاش و يا تركيب با ساير مواد ديگر نظير شن ريزه و …. روش ديرگي است كه براي كاشت خشخاش استفاده مي‌شود.
• اگر چه اين روشي را در بعضي از كشورها به كار مي‌برند ولي روش مناسبي نيست و كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد. زيرا،همانطور كه گفته شدند در هنگام جوانه‌زني به يكديگر كمك مي‌كنند وسبب رويش يكديگر مي‌شوند. در حالي كه، در روش مخلوط ( بر اثر عدم رويش بدزو پخته شده ويا فواصل زياد بين بذور سالم بر اثر وجود (سنگريزه) اين امتياز وجود ندارد، و فقط درصدي از آنها رويش مي‌نمائيد. بذور مورد نياز براي هر هكتار ۵/۱ تا ۲ كيلوگرم مي‌باشد
• روش دراژه: چون خشخاش بذور بسيار كوچكي دادر ونمي‌توان آنها را به صورت تك تك و در فواصل معين كشت نمود. آنها را به صورت دراژه (چند بذر كه توسط ماده مناسبي به هم چسبيده باشند) در آمده پس آنها را به صورت تك تك و در فواصل معين كشت مي‌نمايند. مقدار بذور مورد نيازبراي هر هكتار زمين در اين روش ۸ تا ۱۰ كيلوگرم مي‌باشد.
• عمق بذر و خشخاش در موقع كاشت متفاوت است و بستگي به نوع خاك و شرايط آب و هوايي محل رويش دارد و بين ۱ تا ۵/۱ سانتي‌متر مي‌باشد كاشت بذر در اعماق بيشتر مناسب نيست. زيرا، قادر به سبزشدن و بيرون آوردن از خاك نخواهد بود،يا در صورت رويش از رشد و نمو يكساني برخوردار نخواهد شد.

مراقبت و نگهداری: 

مراقبت از خشخاش قبل از كاشت گياه آغاز مي‌شود. پس از برداشت گياهاني كه با خشخاش به تناوب كشت شده‌اند زمين را بايد آماده نمود. براي كاشت بايد از بذوري استفاده كرد كه كاملاً سالم و عالري از هر گونه قارچ يا عامل بيماريزاي ديگر باشند. از اين رو قبل از كاشت، بايد بذور را باموادي نظير تي. ام. دي يا فاليزان يا ويتاواكس ( به مقدار ۲ تا ۳ گرم بر كيلوگرم) تيمار نمود.

همچنين زمین مورد نظر را قبل از كاشت بذور بايد بر عليه آفات مضر (نظير لار و حشرات بعضي از كرم‌ها آبدوزك) ضد عفوني كرد. از مواد مناسبي كه براي ضد عفوني خاكها به كار مي‌روند مي‌تاوان از بازودين، فورادان ۱۰ گ و سوين به مقدار ۱۵ تا ۲۰ كيلوگرم در هكتار به صورت طعمه يا محلول پالش استفاده نمود. (پس از استفاده از این مواد خاک را باید برگردان کرد)

پس از تنك كردن گياهان در طول رديف ها نيز مي‌توان از فورادان ۱۰ گ براي ضدعفوني خاك استفاده كرد. مبارزيه باعلفهاي هرز در طول رويش گياهان ضروري است و در كميت و كفيت مصحول نقش موثري دارد. از علف كشهاي مناسب مي‌توان از ديگران به مقدار ۵/۱ تا ۷/۱ كيلوگرم در هكتار نام برد. زماني مناسب براي استفاده از اين علف كش قبل از كاشت يا پس از كاشت و قبل از رويش بذر مي‌باشد. در صورتي كه از اين علف كش با تأخير (هنگام رويش گياه) استفاده شود سبب خشك شدن گياهان مي‌شود.چنانچه قبل از كاشت بذور از اين علف كش استفاده شود، تأثير آن تا ۶ هفته باقي مي‌ماند و زمين فاقد هر گونه علف هرز خواند بود.

براي مبارزه با علفهاي هرز مي‌توان از علف كشهاي انتخابي مناسي نير استفاده كرد. ديكوران از علف كشها انتخابي است اكه به مقدار ۲ كيوگرم در هكتار مورد استفاده قرار مي‌گيرد. زمان مناسب براي استفاده از آ“ هنگامي است كه گياهان در مرحله ۸ تا ۱۰ برگي باشند. از اين علف كش مي توان دو با تا برداشت محصول استفاده كرد. در اين صورت زمين عاري از هر گونه علف هرزي مي‌شود. اگر از روش اشعه براي كاشت استفاده

شده باشد به كار بردن علف كش ديكوران مناسب نيست و به جاي آن بايد قبل از كاشت يا پس از كاشت و قل از رويش بذر از علف كش مزوتوكس به مقدار ۷ تا ۱۰كيلوگرم در هكتار به كار برد. از علف كشهاي انتخابي ديگر كه مي‌توان در مرحله ۲ تا ۴ برگي گياهان استفاده نمود مي‌توان از رگلون ۸/۰ درصد نام برد.

علفکش های مناسب و همچنین زمان مناسب برای کاربرد آنها بر ضد علف های هرز خشخاش در جدول نشان داده شده است

چنانچه پس از استفاده از علف كشها بعضي علفهاي هرز در زمين باقي ماندند بايد براي از ميان برداشتن آنها از روشهاي مكانيكي استفاده كرد.برگردان کردن خاک نه تنها باعث از بین رفتن باقی مانده علف های هرز می شود  بلکه سبب تسریع در تهویه خاک شده و رشد و نمو گیاهان را سرعت می بخشد.تا قبل از به ساقه رفتن گیاهان چند بار میتوان عمل برگردان کردن خاک را انجام داد .

اگر كشت خ شخاش با استفاده از روش اشعه انجام شد، باشد گياهان احتياج به تنگ كردن ندارند و در فواصل مناسبي از يكديگر در طول رديفها رشد مي‌نمايند. ولي چنانچه از روش كشت متراكم استفاده شده باشد بايد آنها را در طول رديفها تنگ كرددر این صورت فاصله دو بوته از یکدیگر باید 4 تا 6 سانتی متر باشد. گياهان را بايد در مرحله ۴ تا ۶ برگي تنك كرد. در صورتي كه عمل تنك كردن با تأخير انجام شود نه تنها اين عمل با مشكل مواجه خواهدشد، بلكه از مقدار محصول نيز به مقدار قابل ملاحظه‌اي كاسته مي‌شود. معمولاً عمل تنگ كردن را با دست يا با ماشينهاي مخصوص انجام مي‌دهند ولي از آنجايي كه اين عمل بسيار وقت گير است لذا در مالسهاي اخير از مواد شييمايي (علف كشها) براي تنك كردن گياهان خشخاش استفاده مي‌شود كه به شرح زير مي‌باشد:

اين روش با استفاده از ماشينهي مخصوص علف كش صورت مي‌گيرد. علف كش يك درصد گراماكسوين را در تانكرهاي مخصص ريخته و در جهت عمود بر رديفها و به طول ۱۴تا ۱۵ سانتي‌متر بر روي گياهان محلول پاشي مي‌كنند. در اين بين فاصله‌اي به طول ۵ تا ۶ سانتي‌متر تحت تأثير علف كش قرار نمي‌گيرند. گياهاني كه در طول رديفها به اين علف كش آلوده شده‌اند ( به طول ۱۴ تا ۱۵ سانتي‌متر) خشك مي‌شوند. در حاليكه گياهان قسمتهاي ديگر (به طول ۵ تا ۶ سانتي متر)‌كه تحت تأثير اين ماده قرار نگرفته ‌اند) سالم مانده و به رويش خود ادامه مي‌دهند. به اين ترتيب گياهان در طول رديف تنك مي‌شوند. به هر حال پس از تنككردن (اعمل از مكانيكي يا

شيميايي) تعداد مطلوب گياه در هر هكتار ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بوته مي‌باشد. چنانچه گياهان از تراكم كمتري برخوردار باشند رشد و نمود آنها بهتر و عملكرد گرز ها نيز بيشتر خواهند بود. البته در مقياس وسيع كشت مقدار عملكرد كاهش خواهد يافت.

گیاهان در طو لدوره رویش ممکن است مورد حمله تعدادی از آفات و عوامل بیماریزا قرار گیرند و آسیب زیادی به محصول وارد شود.از مهمترین بیماری های قارچی میتوان از سفیدک(جنس پرونوسپورا)نام برد.برای دفع این قارچ میتوان از محلول های مناسب ضد قارچ نظیر سوپرکوپروزان0.5 درصد و یا محلول زینب به مقدار 1.5 تا 2 کیلوگرم در هکتار اتفاده نمود.از بیماری های دیگر خشخاش میتوان به بیماری های مخصوص گرز(سیاهک گرز خشخاش)را ذکر نمود.وقتی گیاهن به این بیماری مبتلا میشوند گرز های کوچک و تغییر شکل یافته بوجود می آید.کاشت بذر ها در زمان مناسب به طور فاحشی سبب کاهش احتمال این بیماری میگردد چنانچه خشخاش زودتر کشت شود گیاهان به این بیماری مبتلا نخواهند شد.

براي مبارزه با آفات مربوط به گرز مي‌توان از محلول وفاتوكس يا ديتريفون به مقدار ۲۰ تا ۲۵ كيلوگرم در هكتار و قبل از گلدهي استفاده نمود. در مرحله گلدهي همراه با اين سموم مي‌توان از محلولهاي مصون كنند. زنبور عسل نيز استفاده كرد.

شته‌ها از آفات ديگر اين گياه ( متعلق به زير خانواده آمنديته، جنس آمين) مي‌باشند. اين شته‌ها با تغذيه از شيره گياه علاوه بر تضعيف گياه باعث بد شكلي در اندامها و ترشح مقدار زيادي عكس و همچنين سبب انتقال بيماريهاي قارچي و ويروسي مي‌شوند. از محلولهاي وفانوكس يا پريموز قبل يا بعد از مرحله گلدهي میتوان بر ضد شته ها استفاده كرد.

مقاله خشخاش (ترکیبات – موارد استفاده – نحوه کشت):

مقاله زیر به طور کامل به ترکیبات موارد استفاده سنتی و صنعتی نحوه کشت مراقبت مبارزه با آفات و ... خشخاش میپردازد و کامل ترین مقاله موجود در ایران است