کتیرا

Cydonia oblonga miller

به دانه گیاهی درختچه ای یا درختی به ارتفاع تا 8 متر است که شاخه های جوان آن پوشیده از کرک های نمدی می باشد. برگ های آن به ابعاد 10-5*7.5-3.5 سانتیمتر , مدور یا کم و بیش بیضوی , نوک منقار دار , نوک تیز یا نوک کند , قاعده گرد یا کمی قلبی شکل است که در ابتدای باز شدن برگ ها , دو سطح برگ پوشیده از کرک های پشمی شده که در سطح فوقانی , بتدریج از بین می رود. دمبرگ کوتاه و پوشیده از کرک های نمدی است.
کاسه گل دارای کرک های نمدی سفید بوده و کاسبرگ ها به طول 6 تا 12 میلیمتر و عرض 2 تا 6 میلیمتر , مستطیلی تا تخم مرغی ,هر دو سطح پوشیده از کرک های نمدی و سطح زیرین همراه با غده می باشد. گلبرگ ها به طول 2 تا 2.5 سانتیمتر و عرض 1 تا 2 سانتیمتر , واژ تخم مرغی , سفید یا صورتی ,حاشیه چاله دار , قاعده دارای کرک های پشمی و حاشیه چاله دار , قاعده دارای کرک های پشمی  و حاشیه مژه دار است. پرچم ها کوتاه تر از گلبرگ ها هستند. خامه در قاعده دارای کرک های نمدی است. میوه سیوی و در بخش میانی غضروفی , کروی یا گلابی شکل , معطر و کم و بیش پوشیده از کرک های نمدی است.

دامنه انتشار:

به در ایران یک گونه گیاه درختی یا درختچه ای خودرو دارد ولی انواع پیوندی و اصلاح شده آن نیز در زراعت وارد شده است. ایران در سال تامین کننده 75% از محصول جهانی به دانه می باشد. سایر کشور های تولید کننده شامل آفریقای جنوبی , انگلستان , عراق و برخی دیگر از کشور های خاورمیانه , آسیای مرکزی و قفقاز و اروپای مرکزی هستند.

پراکنش به در ایران اکثرا در نواحی شمال و شمال غرب و خصوصا استان های گیلان , مازندران , آذربایجان , لرستان . کرمانشاه می باشد.

اندام داریی : دانه های به که داخل میوه می باشند اندام دارویی گیاه را تشکیل می دهند. این دانه ها به رنگ قهوه ای روشن یا قهوه ای تیره , بیضوی و مسطح , به طول 5 تا 10 میلیمتر , عرض 2 تا 5 میلیمتر و ضخامت 2 میلیمتر می باشند.

زمان جمع آوری:

زمان جمع آوری و خشک نمودن دانه های به , پس از رسیدن میوه به و در فصل پاییز می باشد. خشک نمودن دانه ها در دمای 40 تا 50 درجه سانتیگراد انجام می شود.  

ترکیبات:

ماده متشکله اصلی به دانه را موسیلاژ تشکیل می دهد که پس از مجاورت دانه با آب از سلول های اپیدرم پوشش دانه ترشح می گردد. میزان موسیلاژ محلول در آب فوق که ایجاد نوعی محلول کلوئیدی غلیظ می تماید 20 تا 22 درصد وزن دانه ها می باشد. در برخی مواقع موسیلاژ به دانه با آب سرد اسیدی شده استخراج می گردد. موسیلاژ به دانه در اثر مجاورت با شیره گوارشی روده و نیز محلول رقیق نمک طعام بصورت ژل در می آید. در اثر هیدرولیز پلی ساکارید های متشکله موسیلاژ به دانه , قند های آرابینوز , گزیلوز , گالاکتوز , گلوکز , مشتقات اسید اورونیک و مخلوطی از اسید های آلدوبیورونیک ایجاد می شود.

سایر ترکیبات موجود در به دانه شامل روغن ثابت ( تا 15 درصد ) , گلیکوزید های سیانوژن  ( آمیگدالین تا 1.5 درصد ) , آنزیم امولسین , پروتئین های مختف و پکتین است.

موارد استفاده:

از به دانه در درمان التهاب مخاط دهان و گلو و تسکین خشونت و گرفتگی صدا , سرفه و یبوست خفیف استفاده می گردد. همچنین در صنایع دارویی بعنوان امولسیون کننده و سوسپانسیون کننده و در صنایع آرایشی – بهداشتی در فراورده های پوستی , مرطوب کننده و ضد چین و چروک و فراورده های مو ( حالت دهنده ها و نرم کننده ها ) مورد استفاده قرار می گیرد.

مقدار مصرف : خوراکی : جوشانده 10 تا 30 در هزار , خیسانده 20 گرم دانه.

موضعی : خیسانده 5 تا 10 گرم دانه , کاربرد غلظت 0.01 تا 5 درصد از موسیلاژ در فراورده های آرایشی و بهداشتی و غلظت 0.1 درصد در صابون.

موارد احتیاط : پوست به دانه در صورت مصرف خوراکی  جداشدن از مغز دانه و در مجاور با آب , ایجاد اسیدسیانیدریک می کند

آثار فارماکولوژیکی:

ترکیبات موسیلاژی گیاه با داشتن خصوصیات التیام بخشی , محافظت کنندگی , نرم کنندگی و کاهنده تحریکات مخاط , آثار دارویی متنوع خود را اعمال می نمایند.