کتیرا

senna italica

گیاهی است چند ساله,منشعب و خوابیده بر سطح خاک,به طول 30 تا90 سانتی متر,ساقه بدون کرک, به رنگ سبز پریده شاخه های جوان تا حدی کرکدار,برگ ها متشکل از 3 تا 7 زوج برگچه واژ تخم مرغی,خوشه ها دارای دمگل آذین محور های گل آذین به طول 6 تا 23 سانتی متر,محور گل آذین بدون کرک دمگل به طول 2 میلیمتر,کاسه به طول 8 تا 13 میلیمتر,نوک گرد و غشائی.گلبرگ ها به طول 9 تا20 میلیمتر,واژ تخم مرغی تا مستطیل کشیده,زردرنگ و رگ دار,پرچم های کامل 7 عدد,نامساوی 2 تا3 پرچم,پایینی بلند تر به طول 8 تا 14 میلیمتر ناپرچمی ها کوچک ؛ تخمدان پوشیده از کرک های متراکم نیام به ابعاد 45-25 * 18-12 میلیمتر,پهن,نازک,کاغذی و بدون کرک تعداد بذر ها 12-6 عدد,گره ای پهن به ابعاد 6*3 میلیمتر,مختصری مشبک و چین دار است.

دامنه انتشار:

انتشار عمومی این گونه شامل آفریقا و آسیا(عربستان,بحرین,فلسطین اشغالی,اردن,هند,پاکستان و جنوب ایران)می باشد.در ایران از بوشهر هرمزگان سیستان و بلوچستان و کرمان گزارش شده است.

اندام های دارویی:برگچه ها بخش دارویی این گیاه را تشکیل میدهند که به ابعاد 20-7  35- 18 میلیمتر بوده,مستطیلی پهن و یا واژ تخم مرغی,نوک گرد یا نوک دار در دو طرف بدون کرک یا گهگاه در سطح زیرین کرکدار,به تعداد 3تا7 زوج,برگ هایی به طول 5 تا 12 سانتی متر را تشکیل میدهند.دمبرگچه ها به طول 10 تا 35 میلیمتر و گوشوارک به طول 7-6 میلیمتر میباشد. پودر برگچه ها به رنگ سبز روشن کمی متمایل به زرد میباشد بویی اندک ولی اختصاصی داشته مزه موسیلاژی,متمایل به تلخ و نامطبوع دارد.

زمان جمع آوری: هنگامی که میوه کاملا رشد کند ولی هنوز نارس باشد ساقه ها را جمع آوری نموده به سرعت در نور خورشید خشک مینمایند.فصل گلدهی سنا اسفند تا فروردین ماه می باشد

ترکیبات شیمیایی:

برگچه های سنای ایرانی حداقل 2 درصد گلیکوزید های هیدروکسی آنتراسن دارد که قسمت عمده آن را راستوزید های آ و ب تشکیل میدهند.

از مشتقات هیدروکسی آنتراسین آزاد در برگچه ها میتوان کریزوفانل,آلوئه-امودین,رئین,سنیدین آ و سنیدین ب (آگلیکونهای سنوزید آ و ب) اشاره نمود.سنیدین آ راست گرد بوده و سنیدین ب به شکل مزو میباشد.

دو نظریه در مورد وجود سنوزید ها در برگچه های سنا وجود دارد,طبق نظریه اول برگچه های تازه سنا تنها حاوی گلیکوزید های آنترونی میباشد و با خشک کردن آنها در دمای 20 و 50 درجه سانتی گراد این ترکیبها به اشکال دی آنترونی(سنوزیدی)تبدیل میشوند و بر طبق نظریه دوم این ترکیبها همراه با منو آنترونها و اشکال اکسیده آنها(آنتراکینونها) قسمتی از سیستم های احیایی مهم سلول های زنده را  تشکیل میدهند.

از برگچه ای سنا چهار نوع فلاونوئید جداسازی شده و میزان فلاونل ا-گلیکوزید آن بیش از یک درصد تخمین زده شده است همچنین وجود سپونین ها تانن ها و ترکیبات پلی فنلیک در بررسی های اولیه به اثبات رسیده است.از دیگر ترکیبات میتوان به اگزالات کلسیم و موسیلاژ اشاره نمود.

موارد استعمال:

سنا دارای اثرات مسهلی و ملین میباشد و از آن در درمان یببوست و به منظور تخلیه روده قبل از اعمال جراحی استفاده میشود.

مقدار مصرف:در بزرگسالان معادل 15 تا 50 میلیگرم از کل سنوزید هاست که به صورت تک دوز به هنگام خواب داده میشود دوز این دارو برای چه های بالاتر از 6 سال نصف دوز بزرگسالان است.جهت تخلیه روده دوزی معادل یک میلیگرم بر حسب هر کیلوگرم وزن بدن,از کل سنوزید ها(بیش از 72 میلیگرم)ممکن است است به صورت فراورده  مایع خوراکی یک روز قبل از رادیوگرافی داده شود.

عوارض جانبی:سنا ممکن است سبب ناراحتی های شکمی خفیفی مثل قولنج یا کرامپ گردد همچنین مصرف طولانی مدت آن میتواند موجب اسهال و یا از دست دادن آب بدن شود.