گیاهان دارویی برای درمان دام و طیور

 گیاهان از هزاران سال پیش نقش بسیار مهمی در سلامتی و بهبود کیفیت زندگی انسانها بازی می نمایند و در ترکیبات گوناگونی نظیر ادویه جات، نوشیدنی ها، مواد آرایشی، رنگرزی، و پزشکی به کار برده شده اند. استفاده از گیاهان و عصاره آنها به عهد مصری ها ی باستان، یونان، هند و چین باز می گردد.

سازمان جهانی سلامت تخمین زده است که استفاده از انسان ها جهت حفظ سلامتی ایشان وابسته به داروهای تجاری می باشند و بیشتر این ترکیبات درمانی شامل استفاده از عصاره های گیاهی و ترکیبات فعال آنها می باشند که توسط مصرف کننده، به عنوان ترکیبات طبیعی و بی خطر شناخته شده است.

به عنوان نمونه قرص آسپرین از درخت بید و یا دیگوزین از گل انگشتانه برای اولین بار فراهم شده است

روغن های استخراج شده از گیاهان نیز دارای خواص گوناگونی از جمله: ضد باکتریایی، ضد انگل، اشتها آور، ضد درد، آنتی اکسیدانی، محرک سیستم هضمی، کاهش دهنده کلسترول خون می باشد. بیشتر تحقیقات علمی انجام شده روی خواص و عصاره برخی از گونه های گیاهی در کاهش کلسترول خون و افزایش خوش خوراکی و تحریک سیستم ایمنی در کاهش دادن ابتلا به سرطان می شود.

در گیاهان مختلف یک بخش وسیعی از ترکیبات فعال فتوشیمیایی نظیر اسانس ها، ساپونین ها، استرول های گیاهی، لیگنین ها، سولفید ها، پلی فنولیک ها، کاروتینوئید ها، کومارین ها، ترپنوئید ها وجود دارد. که با استخراج آنها می توان همواره از خواص آنها در کاربرد بیماری های مختلف انسان و دام و طیور استفاده نمود.

در نقاط مختلف استانها بنا به اعتقادات و آداب و رسوم و میراث نسل های گذشته استفاده های مختلفی از ساقه و ریشه و برگ گیاهان به عمل می آمده که ریشه در اعتقادات کهن دارد و هنوز هم در بین مردم مناطق مختلف، به ویژه روستائیان بسیار رایج است.

فلفل سیاه

نام علمی:Piper nigrum

نام انگلیسی:Blak peper plant

درختچه ای است متعلق به خانواده Piperaceaeکه به حالت خودرو و یا پرورشی در مناطق مختلف هند می روید. امروزه در بیشتر نقاط دنیا کاشته می شود. درختچه ای است بالا رونده که برخی از گونه های آن نیمه انگل نیز می باشند

ترکیبات شیمیایی:

فلفل دارای اسانس روغنی فرار و آلکالوئیدهای چاویسین(Chavicin)، پی پرین(Piperin)، پی پریدین و پیپ پرتین می باشد. از تقطیر شاخه ها و ساقه های فلفل اسانس روغنی جهت تهیه عطر خاص فلفل سیاه استفاده میشود.

بزرگ شدن شکم در سمت چپ، غلیظ و کف دار شدن بزاق، کاهش یافتن اشتها، نشخوار نکردن، سریع نفس زدن، بی تابی و بی قراری و لگد زدن حیوان از علایم عمده نفخ شکم او می باشد. تغذیه نادرست  و ابتلای به بیماریهای عفونی از علل اصلی نفخ محسوب می شوند.

برخی از دامداران مناطق دشمن زیادی در استان فارس، برای بهبود نفخ دامها، مقداری نشادر و یا فلفل را به مخرج دامها مبتلا به نفخ وارد می کردند تا تندتر حرکت کرده و نفخ یا دل درد آن ها سریعتر خوب شود.

شواهد تاریخی حاکی از آن است که بومیان از گذشته های دور تلاشهایی را جهت دستیابی به مواد و راهبردهای موثر بر کنترل انگلهای داخلی، به عمل آورده اند و به توفیقات خوبی نائل آمده اند.

دامداران اردکان فارس گاهی نیز با استفاده از نی، آمیزه ای از پودر فلفل سیاه (یا قرمز) و کوفته سقز را به درون بینی دام می دمیدند. به اعتقاد آنها فرو کردن آمیزه مذکور باعث می شود تا دامها عطسه های شدید و پیاپی کنند و کرمها دفع شوند. برخی از زنان دامداران منطقه نیز در مواقعی که قرار بود دامی ذبح شود، برای اینکه سر دام ذبح شده فاقد کرمهای مجاری تنفسی باشد و بتوان آن را پخت نمود، بر فرو کردن فلفل به درون بینی دام در حال ذبح، اصرار می کردند

همچنین گذاشتن آمیزه ای از کوفته فلفل سیاه و سقز بادام وحشی برای درمان زخمهای کرم زده (آلوده به لارو حشره) مفید است.

فلفل سیاه جهت درمان تنگی تنفس، سوء هاضمه مزمن، سموم روده ای، چاقی، گرفتگی سینوس ها، تب، اسهال، دردهای مزمن معده و سرماخوردگی مورد استفاده قرار گرفته است. فعالیت ضد میکروبی فلفل سیاه بر علیه استایلوکوکوس اورئوس در محیط کشت آگار نشان داده شده است. پیپرین یک آلکالوئید موجود در فلفل سیاه که قابلیت زیست فراهمی چندین دارو را افزایش داده است. داده های به دست آمده نشان می دهد، پیپرین به سرعت از دیواره روده ای جذب می شود و از طریق تشکیل کمپلکس های غیر قطبی با داروها حلالیت و بنابراین نفوذپذیری آن ها به دیواره روده افزایش می دهد.

اثرات ساپونین های ادویه جات از خصوصیات مورفولوژیکی دیگر ساپونین های موجود در ادویه جات می توان قابلیت فعالیت های ضد التهابی آن ها، یا تأثیر در بیماری هیپوکلسترولامیک، ضد بارداری، همولیز گلبول های قرمز خون، ممانعت کنندگی از رشد جوجه های مرغ در مرغداریها، کاهش تولید تخم مرغ، نفخ دام، کاهش در جوانه زنی بذر، خاصیت حشره کشی، ضد قارچی، و فعالیت های آللوپاتی اشاره کرد. مکانیسم عمل در برابر حملات میکرو ارگانیزم ها به این طریق است که وقتی موجود مورد حمله قرار می گیرد، شکل فورو استانولی فورا به شکل اسپیرواستانولی تبدیل می شود و به عنوان دفاعی در برابر عوامل بیماری زا عمل می کند. گیاهان مختلف انواع مختلفی از ساپونین ها را تولید می کنند.

اکالیپتوس

نام علمی:Eucalyptus globolus L

نام انگلیسی:Blue gum tree

یکی از مشکلاتی که دامداران از گذشته های دور تاکنون با آن مواجه بوده و هستند، وجود انواع حشرات مضر و انگلهای خارجی دامها می باشد. دامداران از راهبردهای خاصی به منظور تشخیص، پیشگیری و کنترل حشرات مضر و انگلهای خارجی دامها بهره می گیرند.

برخی دامداران، یکی از دلایل وجود گلوله های پشمی موجود در شکمبه دامهای ذبح شده را آلودگی دام به انگلهای خاجی و یا عارضه های پوستی پی می برند. به اعتقاد آنها، وجود انگلهای خارجی و نیز عارضه های جلدی، موجب بی قراری دامها می شود و دامها خود را بر درو دیوار می مالند و یا لیس می زنند.

و بررسیهای دانشمندان نشان می دهد که درختانی نظیر اکالیپتوس، گردو، کاج، بلوط، فندق، سرو ک.هی، بید، زبان گنجشک و داغداغان از خود ماده ای به نام «فیتونسید» در فضا رها می سازند. این ماده برای بسیاری از باکتریها و قارچهای تک سلولی و نیز برای برخی از حشرات ریز، اثر کشندگی دارد، اما بر روی انسان فرح زا و فرح بخش است.

اسانس فرار اکالیپتوس که از برگهای تازه گونه های مختلف اوکالیپتوس به دست می آید غنی از 1و8 سنئول است و طی عمل تقطیر و جدا کردن آب از فاز روغنی تهیه می شود ماده موثره برگ اسانسی به نام اوکاپتول است که حداقل 70  درصد اسانس برگ را تشکیل می دهد. مقدار کمی پیپرتون فلاندرن آلدئید یک ماده تلخ تانن و مواد رزینی نیز وجود دارد درصد اسانس فار 1 تا 3 درصد می باشد.

یکی از درختان مهم و زود رشد که می تواند نقش سازنده ای در فضای سبز و جنگل داشته باشد اکالیپتوس است که شهرتی بی نظیر در عالم گیاهی دارد. درخت اوکالیپتوس به علت مقاومت در مقابل خاکهای شور و مهمتر از همه مصارف دارویی با ارزش اقتصادی زیاد و تولید مواد تجارتی مهم مانند تانن، کینو، روتن و غیره، تولید روغنهای فرار با ارزش تجارتی قابل توجه و موارد متنوع و متعدد دیگری که از اشاره به آنها خودداری می کنیم ارزشمند می باشد.

اسانس اوکالیپتوس، ترکیب شیمیایی نسبتا در هم دارد. شامل آلدئید والریک، آلدئید بوتیریک، پین راست، کامفن، فنن (fenene)، نوعی الکل ترپنیک به نام پینو کاوئول (pinocarveol)، الکل اتیلیک (به مقدار کم)، استتبلور به نام اودسمول (eudesmol) که در اغلب گونه های اوکالیپتوس وجود دارد به علاوه دارای سینئول Cyneol یا اوکالیپتول eucalyptol یا کاژه پوتول cajeputol است.

این اسانس به تفاوت دارای 60 تا 80 درصد از ماده اخیر است یعنی در واقع باید گفت که سینئول، ماده اصلی تشکیل دهنده اسانس اوکالیپتوس می باشد.

فرآورده های آن مانند اسانس تربانتین عمل می کند. با این امتیاز که مانند آن بخار دهان را بدبو نمی سازد. خاصیت میکروب کشی اسانس آن به پایه ای نیست که در بیماری سل، بدان منظور به کار رود بلکه در این بیماران از نظر تأثیر بر ترشحات دستگاه تنفس، مورد استفاده قرار می گیرد. .

اثر ضد باکتریایی اسانس اوککالیپتوس به حدی است که امولسیون 2 درصد آن 70 درصد استافیلوکوک محیط را از بین می برد. .

اوکالیپتول Eucalyptul (سینئول، کاژه پوتول) ، ماده اصلی اسانس اوکالیپتوس است و از آن غالبا بی رنگ، با تحرک زیاد که بویی مشابه بوی مخلوط کافور و نعناع دارد. اوکالیپتول مصارفی شبیه اسانس اوکالیپتوس دارد. .

سیر و پیاز

سیر:                                                    پیاز:

نام علمی:Allium sativum                        نام علمی:َAllium cepal

نام انگلیسی:Poor-man s treacle/Garlic     نام انگلیسی:Onion

امروزه دسترسی به محصولات گیاهی مانند سیر که منجر به بهبود در کارکردهای ایمنی می شوند، آسان است. گیاهان حاوی اسانس، ویتامین C و کاروتینوئیدها ممکن است سیستم ایمنی بدنی را بهبود دهند.

کاربرد:

سرماخوردگی دام، اختلال و ناراحتی ایجاد شده در حیوانی که در معرض سرمای شدید قرار گرفته می باشد. سرماخوردگی یا آسیب سرما به طور عمده متوجه قسمت سطحی یا پوست حیوانات میشود.

دامداران برخی مناطق شهرستان سپیدان در استان فارس، در صورت ابتلای حیوان به سرماخوردگی پیازی را له می کنند و بلافاصله در زیر بینی دام می گیرند یا اینکه مقداری عصاره سیر یا پیاز خام را در درون بینی دام فرو می کنند.گاهی نیز به همین منظور دام را بخور می دهند. بدین صورت که سنگهای اندازه گردو را جمع آوری می کنند و در آتش داغ می کنند. سپس سنگهای داغ شده را درون آمیزه ای از آب معمولی و سیر یا پیاز می اندازند تا بخار شود و دام بخور یابد.

زنان روستایی شهرستان سپیدان واقع در استان فارس زخمهای چرکین و جوشهای عفونی طیور را به طرق مختلف از طریق تیغ زدن و مرهم گذاری، درمان می کنند. برخی از آنها پیاز خوراکی را در زیر خاکستر می پزند و بر روی جوشهای چرکینی می بندند

گردو

نام علمی:Juglans regial

نام انگلیسی:Bamnet-tree

دانه درخت گردو به علت وجود سابینین محرک هضم و ضد اسهال می باشد. در برگ و پوسته گوشتدار میوه علاوه بر تانن ماده ای به نام ژوگلون وجود دارد که در مجاورت هوا اکسید شده و رنگ قهوه ای پیدا می کند علاوه بر ژوگلون مقداری هایدروژوگلون Hydrojugloneنیز در این اندامها جود دارد. مواد شیمیایی دیگر موجود در گیاه گردو عبارتند از الاجیک اسید، لوریک اسید، هیریستیک اسید، آراشیدیک اسید، لینولئیکم اسید، ایزولینولئیک اسید، اولئیک اسید و نوسیانیک اسید Nuciannic acid که بیشتر در میوه گردو وجود دارند.

مواد شیمیایی دیگری که گزارش شده عبارتند از فیتین، انواع فسفات، فیتوسترول، اکسیداز، اینوزیت، نوسیت Nucite، اسانس، اگزالات، ویتامین های A,B,C,Eو در بررسی دیگر مقدار ٪13 میلی گرم ارسنیک در هر 100 گرم گردو گزارش نموده اند. از مغز گردو گگلوبولین و جوگلاندین نیز جدا شده است میوه نارس گردو از غنی ترین منابع ویتامین C می باشد.

کاربرد درمانی:

دامداران شهرستان سپیدان در گذشته برای درمان جرب دامها، پشم یا موی محل موردنظر را می چیدند و سپس هر چند وقت یک بار، آن را با روغن یا کره حیوانی چرب می کردند و با آب جوشیده سرد شده  شستشو می دادند. دامداران همین منطقه، از مواد دیگری از جمله جوشانده تنباکو، عصاره برگ گردو، آب نارنج، آب لیمو، محلول رقیق آب نمک و روغن سوخته ماشین برای شستشوی جرب دامها بهره می گرفتند.

همین برای رفع انگل های خارجی نظیر کنه، جوشانده توتون، عصاره برگ گردو و عصاره گل میخک را باهم مخلوط کرده و بر پوست دام های مورد نظر می مالند.

شیرین بیان

نام علمی:Glycyrrhiza glabra L

نام انگلیسی:Liquorice

گلیسریدیزین که ترکیب عمده استخراجی از ریشه شیرین بیان، مکمل فعالیت کشندگی گلبول های سفید، اینترفرون تولیدی و فعالیت بر علیه ویروس ایدز می باشد.

شواهد تاریخی حاکی از آن است که دامداران از گذشته های دور با آماس (ورم) دست و پا و مفاصل دامها و احشام آشنا بوده و روشهایی را برای درمان آن به کار می گرفته اند. برخی نقوش به جا مانده از آریاییها، دامهای مبتلا به ورم دست و پا را نشان می دهد.

دامداران اردکان فارس، در گذشته برای درمان مفاصل دامها، آمیزه ای از خمیر آرد گندم، برگ شیرین بیان، برنجاسف و روغن را به عنوان مرهم و ضماد ر روی قسمت مورد نظر قرار می دادند و گاهی نیز بدین منظور از خرمای بدون هسته (هسته کشیده) بهره می گرفتند.

دامداران منطقه مذکور برای باز شدن دملهای چرکین (آبسه) نیز مواد مختلفی از جمله برگ گیاهان شیرین بیان، شلغم پخته، زرده خام تخم مرغ و زهره گاو (به صورت مجزا یا توأم) بهره می گرفتند. گاهی نیز دملهای چرکین سفت شده بر روی اندام گاوها را که اصطلاحا به آن «گایپازک» می گفتند را می شکافتند و مواد چرکین سفت شده را بیرون می آوردند.

ریشه گیاه شیرین بیان از خانواده گلیسیرهیزا بوده و ریشه این گیاه دارای طعم بسیار شیرین می باشد به طوری که پنجاه مرتبه از شکر شیرین تر است. همچنین از ریشه این گیاه هزاران سال به عنوان ماده دارویی استفاده می گردیده و به عنوان یک گیاه دارویی بومی ایران از این گیاه استفاده می شده است.

شیرین بیان گیاهی است علفی، بادوام و دارای ساقه هایی به طول نیم تا یک متر که در محیط های مساعد به ارتفاع دو متر نیز می رسد.ریشه گیاه شیرین بیان که دارای مصارف دارویی است به صورت قطعات استوانه ای شکل به قطر نیم تا 5/1 سانتیمتر مقطعی زرد روشن دارد که نواحی مرکزی  کمی تیره تر است و در سطح طولی خطوطی به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای آن را در بر می گیرد. ریشه گیاه شیرین بیان دارای مواد شیمیایی با ارزشی است که گلیسیریزین به عنوان ماده ای فعال، 50 برابر از شکر شیرین تر است. این ماده حاوی ترکیباتی مثل اسید گلیسیریزیک مخلوط با نمک ها پتاسیم و کلسیم، اسید گلیمورونیک و همچنین اسید گلیسیرهیتینیک (انوکسولون) می باشد. از گیاه شیرین بیان به عنوان داروی گیاهی سنتی برای درمان امراضی همچون زخم معده، زخم اثنی عشر، ترک دهنده اعتیاد، داروی مسکن پوست و درمان اسپاسم کاربرد دارد

سالیانه صدها تن از ریشه گیاه شیرین بیان جهت استخراج مواد با ارزش شیمیایی و دارویی به صورت خام از کشور خارج می شود و فرآورده های آن به کشور وارد می گردد.

روشهای جداسازی برای استخراج ماده دارویی انوکسولون (Enoxolone) از ریشه خام شیرین بیان جهت درمان بیماریهای پوستی و خواص درمانی دیگر انجام پذیر است. بر اثر هیدرولیز اسید گلیسیریزیک (Glycyrrhic acid) ماده موردنظر (انوکسولون) حاصل می شود. برخی از عصاره های ریشه گیاه شیرین بیان (Licirice) فاقد عناصر زیانبار است که به این گونه عصاره های گیاهی شیرین بیان عاری از گلیسیریزین (DGL) گفته می شود. که به غدد فوق کلیوی آسیب نمی رساند و برای افرادی که از زخمهای معده و اثنی عشر رنج می برند بی ضرر است. محل رویش گیاه در مناطق مختلفی از ایران از قبیل کرمانشاه، خراسان، گیلان، فارس، اصفهان، گرگان، مرکزی (ساوه) و ... می باشد. خواص درمانی که برای داروی موردنظر می توان ذکر کرد از قبیل درمان زخم معده، تسکین دهنده فشار مخاطی معده، کاهش دهنده اسید معده، ضد گرفتگی عضلات، ضد التهاب، اثر رفع سرفه های عصبی و برونشیت است. و همچنین به عنوان داروی مسکن در التهابات پوستی و برای درمان اسپاسم، تورم و روماتیسم نیز کاربرد دارد.

به وسیله استخراج این ماده دارویی می توان سالیانه از خروج مقادیر زیادی ارز از کشور و ایجاد اشتغال زمینه را جهت استفاده هر چه بهتر از گیاهان دارویی و عدم صادرات گیاهان دارویی خام انجام داد.

اسپند

نام علمی:Peganum Harmalal

نام انگلیسی:Harmel

زنان روستایی شهرستان سپیدان واقع در استان فارس برای از بین بردن ناقلان بیماری اندام های گیاهان دارویی را می سوزانند تا دود غلیظی ایجاد شود و سپس با آن، اشیانه و همچنین بدن طیور را دود می دهند. دود کردن اسپند از فعالیتهای بسیار رایج محسوب می شود. امروزه خاصیت ضد باکتریایی اسپند توسط متخصصان علوم جدید به اثبات رسیده است.

ورم پستان، التهاب غده (غدد) پستانی توسط میکروارگانیزم ها یا آسیبهای مکانیکی می باشد. شیردوشی نادرست و خشن، ابتلای حیوان به آبله گاوی یا تب برفکی، عدم بهداشت و عدم تخلیه کامل شیر از پستان در هنگام شیر دوشی را می توان از دلایل ورم پستان برشمرد. ترک برداشتن نوک پستانها (سر پستانکها)، زخم و ترک و آماس، سفت و دردناک شدن پستان، اجازه ندادن حیوان برای شیر دوشی،  تشکیل لخته های کوچک در شیر، گرم به نظر رسید پستان و آبکی و چرکین شدن شیر از علائم ورم پستان محسوب می شود.

امروزه نیز در بسیاری از مناطق روستایی کشور ایران دامداران با هدف جلوگیری از چشم زخم به پستان گاوها اسپند می سوزانند و پستان دامها را دود می دهند. معمولا دفعات و میزان دود دادن پستان در دوره های شیر دوشی و در مواقعی که دامها در آغل (به شیوه بسته) نگهداری می شوند در مقایسه با دوره های خشک پستان و نیز در مقایسه با مواقعی که دامها به صورت چرا گشتی (به شیوه باز) نگهداری می گردند، افزایش می یابد. امروزه خاصیت ضد باکتریایی اسپند به اثبات رسیده است.

سرخارگل

نام علمی:Echinacea purpurea L. Moench

نام انگلیسی:Purple conflower

خانواده:  Echinaceae, Asteraceae

سرخارگل موجب تقویت ایمنی و بهبود زخمها شده و همچنین پیشگیری کننده در عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی و سرماخوردگی می باشد.

مناطق پیشنهادی جهت کاشت گیاه در کشور: ناحیه مدیترانه ای با باران بهاره: شامل کل مناطق آذربایجان شرقی به جز مناطقی در مرکز که آب و هوای کوهستانی دارد. شرق آذربایجان- مناطق مرکزی و غربی اردبیل- غرب همدان- جنوب غربی استان مرکزی- شمال شرقی لرستان- شمال قزوین- مرکز گلستان- شمال خراسان- جنوب مازندران و ناحیه کوهستانی سرد: شامل؛ غرب آذربایجان غربی- آذربایجان شرقی- غرب کردستان- شمال شرقی کرمانشاه- شمال لرستان- مناطقی محدود در چهارمحال و بختیاری- یک نقطه در مرکز کرمان- شمال تهران- جنوب مازندران و مناطقی محدود در بالای خراسان

در ابتدای سال 1900 میلادی، سرخارگل به عنوان یک گیاه با خاصیت ضد میکروبی بالا در پزشکی مورد استفاده قرار گرفته بود. اثرات سودمند تیمار با این گیاه، تحریک سیستم ایمنی بدن می باشد و قادر است که فعالیت فاگوسیتوزی در لنفوسیت ها و تولید اینترفرون را تحریک نماید.

سر خارگل از نظر گیاهشناسی جزء جنس «اکیناسه آ» و شامل حداقل 9 گونه و از مهم ترین آنها (اکیناسه آ پوپوره آ)، (اکیناسه آ آنگوئیستی فولیا) و (اکیناسه آ پالیدا)، نسبتا مقاوم به عوامل آب و هوایی و دارای  ترکیبات پیچیده و فعال دارویی در گل ها و ریزوم تلخ مزه خود می باشد.

اثر فارماکولوژیک سرخارگل بر روی سیستم ایمنی بسیار مورد بوده است و مهمترین نکته در این زمینه، استفاده از محصولات تجاری فروخته شده در مطالعات انسانی است. قابل اعتمادترین مورد استفاده ادعا شده، کاربرد سرخارگل به منظور کاستن از شدت و طول مدت سرماخوردگی (و نه آنفلونزای حاد) می باشد. آلکامیدهای غیر اشباع گونه (اکیناسه آ آنگوئیستی فولیا) سبب مهار فعالیت سیکلواکسیژناز در گوسفند و 5 لیپوکسیژناز خوکی می شود.

افزایش فاگوسیتوز واضح تر و متحمل تر از تحریک مستقیم سیستم ایمنی خونی است ولی در محیط آزمایشگاه شربت اکیناسه آ پورپوره آ  باعث افزایش تولید اینترکولین (L1،     1-L1، 10-L1، 6-) و فاکتور نکروز تومور (TNF-a) توسط گلبول های سفید (فاگوسیت های) انسانی می شود، همچنین افزایش فعالیت سلول های کشنده طبیعی (NK) و سمیت سلولی وابسته به پادتن با عصاره اکیناسه آ پورپوره آ در رده های سلولی افراد سالم و افرادی که ضعف ایمنی داشتند، دیده شده است.

در ایران نیز در یک مطالعه عصاره سرخارگل سبب کنترل آلودگی رده های سلولی به هرپس سیمپلکس تیپ Π شد. در مطالعاتی که فقط از پلی ساکاریدهای خالص شده از (اکیناسه آ پورپوره آ) استفاده شده بود نیز فعال شدن سایتوکاین مشاهده شده، گرچه بعید به نظر می رسد که ترکیبات اخیر بتوانند دقیقا فعالیت عصاره کامل را داشته باشند.

در حیوانات استفاده از سرخارگل قبل از مالیدن یک محرک موضعی باعث کاهش ادم پنجه و گوش شد. کارآزمایی های بالینی در انسان کمتر از حدی است که بتواند استفاده از  اکیناسه آ را در ترمیم زخم توصیه کند. با این وجود کمیسیون E شکل موضعی پوستی را جهت کمک به بهبود التهابات و خراشیدگی و بریدگی های سطحی توصیه می کند. این اثرات ضد التهابی کمر از ایندومتاسین است و به مولکول های با وزن سی تا صد هزار دالتون مربوط می شود. در برخی از کونژوگه های کافئوئیل جدا شده از (اکیناسه آ آنگوئیستی فولیا) فعالیت ضد هیالورونیداز دیده شده است.

کارآزمایی های بالینی سرخارگل اینگونه است که سرخارگل بیشتر اوقات برای افزایش کارکرد سیستم ایمنی در افرادی که دچار سرماخوردگی و دیگر عفونتهای فوقانی دستگاه تنفسی هستند، به کار می رود. متا آنالیزی که از 26 کارآزمایی قبل از 1993 صورت گرفته بود، نشان داد که به ویژه اکیناسه آ پوپوره آ تنظیم کننده موثری برای سیستم ایمنی است. اما عمده کارآزمایی ها، الگوی مطالعاتی ضعیفی داشتند. در دو کارآزمایی که اخیرا، با الگوی مطالعاتی بهتر انجام شدند، اثر شربت تازه و فشرده (اکیناسه آ پوپوره آ) و عصاره گیاه یا عصاره ریشه (اکیناسه آ پوپوره آ) در درمان عفونت حاد دستگاه تنفسی فوقانی بررسی شد. در یک مطالعه شربت تازه و فشرده سرخارگل به طور قابل ملاحظه ای علائم بیماری یا زمان لازم برای بهبود را کاهش داد و در کارآزمایی دوم، عصاره گل های جمع آوری شده به طور معنی داری علایم سرماخوردگی را کاهش داد.

پلی ساکارید های مشتق از این گیاه گمان می رود که برروی انگل های تک یاخته ای همچون کوکسیدیا ولیشمانیا انترنیتی اثر مهاری داشته باشد ولی آزمایش های ارائه شده بسیار محدود می باشند. در یک مطالعه بر روی موش های آزمایشگاهی توانایی محافظت از پرتو های یونیزان ذکر شده و نیز به صورت تحقیقاتی بر روی 15 نفر مبتلا به سرطان در یافت کننده سیکلوفسفامید، برای افزایش بهبودی مشکلات خونی حاصل از شیمی درمانی به کار رفته و نیز حتی به عنوان داروی کمکی به درمان های مرسون در کنترل عفونت های مجاری ادراری استفاده شده است.

اثرات نامطلوب خطرناکی گزارش نشده و توصیه های اعلام شده موارد منع مصرف و احتیاط بیشتر بر پایه گمانه زنی و بیان فرضیات علمی اولیه قرار دارد و مطالعات گسترده و قابل قبولی در مورد عوارض جانبی این گیاه انجام نگرفته است. کمیسیون آلمانی مدعی است مصرف اکیناسه آ پوپوره آ و اکیناسه آ پالیدا به شکل خوراکی با مشکل مشخص و مهمی همراه نخواهد بود و در کل اثرات ناهنجار داروهای تجاری خوراکی بسیار اندک است. در یک بررسی ر روی 1231 بیمار مبتلا به عفونت های ادراری و ریوی که برای 4 تا 6 هفته سرخارگل را مصرف کرده بودند، مهمترین شکایات ذکر شده شامل:

طعم ناخوشایند( 7/1 درصد)، تهوع و استفراغ (48/0 درصد)، درد شکمی، اسهال و سوزش مری (24/0 درصد) بود ولی در آزمونی که دارو به صورت تزریقی تجویز شد، علایم برافروختگی، تب و ضعف عضلانی به وضوح مشاهده گردید و در یک نفر از هفتادو هفت نفر به دنبال مصرف داخل وریدی علایم شبیه سرماخوردگی مثل بیحالی و لرز و سر درد و استفراغ بروز کرد. در همایش سال 2000 پژوهشکده آمریکایی آلرژی، آسم و ایمنی شناسی، 23 مورد منتشر نشده واکنش ازدیاد حساسیت (وابسته به IgE) گزارش گردید. موارد مسمومیت حاد با مصرف مقادیر متداول و عصاره استاندارد، با وجود مصرف حجم بالایی از محصولات تجاری در سطح جهانی و به مدت بیش از یک قرن گزارش نشده است.

پلی ساکارید های سرخارگل عمدتا غیر سمی محسوب می شوند و در مطالعات سمیت حاد، اثرات سمی فقط با تزریق وریدی یا داخل صفاتی مقادیری بیش از g/Kg 4 آرابینوگالاکتان های مشتق از سرخارگل دیده شده است و با تجویز خوراکی و حتی داخل وریدی دوزهای بالای شربت فشرده اکیناسه آ پوپوره آ برای 4 هفته به موش ها هیچ گونه اثر سمیت حاد، تحت حاد و مزمن و اثر جهش زایی، به علت کمبود اطلاعات در زمینه اثرات این دارو بر دوران آبستنی، شیردهی و شیرخوارگی، بهتر است از مصرف سرخارگل در این زمان ها خودداری گردد.

تداخلات دارویی و موارد احتیاط:

تا وقتی نقش اکیناسه آ در تنظیم سیستم ایمنی کاملا روشن نشده، باید از مصرف ان در بیماران نقص ایمنی (مثل سرطان یا ایدز) بیماران مبتلا به بیماری های خود ایمنی (مثل MS و آرتریت روماتوئید) بیماران مبتلا به سل و بیمارانی که داروهای سرکوب کننده  ایمنی دریافت می کنند (مثل گیرنده های پیوند عضو) اجتناب گردد. کمیسیون آلمانی E توصیه می کند که مصرف اکینایسه آ بیشتر از 8 هفته نباشد، با وجود اینکه در مورد اکیناسه آ هیچ تداخل دارویی گزارش نشده است ولی از آنجا که بعضی فرآورده های آن حاوی مقادیر زیادی الکل می باشند نباید با داروهایی که ایجاد واکنش شبه دی سولفیرام می کنند مصرف شود.

چشم انداز کاربردهای دامپزشکی کاربرد سرخارگل:

بهره گیری از سرخارگل به عنوان یک مکمل تقویتی جهت مصرف دام و طیور به دلایل متعددی می تواند مد نظر قرار گیرد که برخی از این موارد عبارتند از:

1-    گرایش روز افزون جامعه در جهت کاهش استفاده از ترکیبات شیمیایی ساختگی.

2-    قرار گرفتن مقوله (تقویت سیستم ایمنی) در کانون توجه متخصصین علوم بالینی.

3-    در دسترس نبودن درمان قطعی به ویژه در بیماریهای ویروسی دام و طیور (مانند آنفلوانزا)

4-    پیشگیری از مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها، تجمع باقیمانده های سمی و گسترش مقاومت میکروبی.

5-    تلاش در جهت به کارگیری ترکیبات زیست سازگار با حداقل اثر مضر بر روی خاک و منابع آب.

6-    قیمت عمدتا کمتر و روند ساخت ساده تر فرآورده های گیاهی نسبت به داروهای متداول.

7-    نتایج قابل ملاحظه و مفید این گیاه در مطالعات حیوانی متعدد و بر روی گونه های متفاوت (طیور-اسب-خوک-سگ و ...)