کشت و پرورش زعفران

زعفران گیاهی است که تکثیر آن توسط پیاز انجام می گیرد و نیاز آن به آب و مواد غذایی  نسبتاً کم بوده  این گیاه خواب تابستانه د اشته(در مدت فصل تابستان هیچگونه نیا زی به آبیاری ندارد) به همین دلیل کا شت آن در مناطق  کم آب د ر صورت فراهم بودن شرایط لازم مناسب میباشد .
طول دوره بهره برداری ازگیاه زعفران معمولاٌ 7-6 سال  می باشد که  سال ا ول پیا زها کاشته می شود و پس از چند سال تعداد آنها به 4-3 برابر زمان کاشت می رسد. بنابراین پیاز زعفران در خاک به عنوان یک سرمایه برای کشاورز محسوب می شود.
گیاه زعفران سریع به گل می نشیند و برداشت گلهای آن کار بسیار آسانی است که کود کان و ز نان به راحتی از عهده آن بر آمده و تنها نیاز به کمی حوصله و دقت دارد.
پس از هر برداشت در پایان روزاعضای خانواده به کمک هم گلها را باز کرده وتارهای زعفران  را جدا نموده و برای خشک کرد ن آماده و د سته بندی می کنند. پس از خشک کردن زعفران  می توان آن را در جای  مناسبی دوراز نور و رطوبت  نگهداری نمود و سپس در  فرصت منا سب بدون اینکه  نیاز به  هزینه حمل و نقل زیادی داشته باشد به فروش رساند.
با توجه به موارد ذکر شده و در صورت فراهم بودن  خاک  مناسب و  شرایط لازم دیگر کشت زعفران  میتواند عامل  موثری در  جهت ایجاد زمینه اشتغال به خصوص برای زنان و دختران روستایی باشد.

موارد مصرف زعفران:

زعفران علا وه بر خا صیت ادویه ای و عطر بخشی به غذا به علت دارا بود ن مواد تلخ از جهتی موجب هضم غذا و از جهت دیگر به د لیل دارا بود ن اسا نس اثر تحریک کننده بر روی اعصا ب دارد. زعفران آرام بخش است و برای تسکین بیماریهای آسم و سیاه سرفه و نیز به عنوان نشاط آور استفاده می گردد.
گل زعفران از نظر شهد و گرده برای  زنبور عسل ارزش زیا دی دارد و می توان پس از خا رج کرد ن تا رهای زعفران از داخل گل آنها را داخل سبدی ریخته و در کنا ر کند وهای زنبور عسل قرار داد.

ویژگیهای زراعی زعفران:

1)  پیاز زعفران از اواخر مهر ماه شروع به گل دهی می کند گل زعفران اولین اندامی است که در اوایل پائیز ظاهر می شود (دوره گلدهی آن 20- 15 روز است) پس از پایان برداشت گلها بهتر است اقدام به وجین علفهای هرز مزرعه نمود.
2)  دوره رشد زعفران معمولاً تا آخر ارد یبهشت طول می کشد و از اواخر ارد یبهشت به تدریج برگهای زعفران رو به زردی رفته و مواد غذا یی گیاه به سمت پیا زها می رود و به تدریج  پیازها شروع به درشت شدن می نماید تا مواد غذایی کافی ذخیره نماید . زعفران برای رشد و نمو پیازها و عملکرد مطلوب به خاک سبک و حاصلخیز نیاز دارد .
3)  دوره خواب گیاه زعفران از اوایل خرداد تا اواخر شهریور میباشد. هر سا له پیازهای جد یدی در بالا یا اطراف قاعده پیاز قبلی ظاهر می شود و از مهر ماه با
 
دادن یک آب زندگی دوباره پیاز زعفران آغاز می گردد.

آب و هوا و زمین مناسب کاشت زعفران:

زعفران در مناطقی که دارای زمستانهای گرم و خشک باشد بخوبی رشد می کند. مناطق آفتاب رو و دور از درخت که در معرض بادهای سرد نباشد برای رشد زعفران مناسب است. زعفران برای رویش نیاز به خاک شیرین – حاصلخیز و بدون سنگریزه (ترکیبی از شن و رس) و همچنین آب شیرین دارد.


آماده نمودن زمین زعفران:

زمین را چند ماه قبل از کاشت  پایان بهار باید خوب شخم زد و کلوخه ها را خرد و سطح زمین را هموار نمایند (بهتر است دو شخم  عمود به هم به زمین زده شود).
 قبل از شخم آخر کود حیوانی پوسیده به نسبت 20-10 تن در هکتار در زمین ریخته و با خاک در حال شخم مخلوط می کنند. اضافه نمودن کود قبل از کشت باعث می شود کودهای آلی مراحل معدنی شدن خود را سپری کنند  و بوته های جوان از غذای آماده شده بیشتری  استفاده نما یند. از کود حیوانی تازه برای زمین زعفران نباید استفاده کرد.
در زراعت زعفران از کودهای زباله و بخصوص پشم کارگاههای قالیبافی در صورت پوسیده بودن نیز استفاده میگردد.

کاشت زعفران:

جهت کاشت زعفران باید از پیازهای مادری استفاده کرد که برای این منظور باید از زمینها یی  که دوره بهره برداری آن به پایان رسیده (پس از 8-7 سال تولید زعفران) در زمان خواب گیاه که مصادف با اوایل خرداد تا اواخر مرداد است پیازها را از زمین خارج نمود و در جای خشک و خنک نگهداری کرد و حد اکثر تا اواسط مهر ماه اقدام به کاشت آن نمود.
زمین زعفران را کرت بندی نموده - بهتر است  پیازها به صورت ردیفی کاشته شود که فاصله رد یفها را حدوداٌ 30 سانتی متر و در هر ردیف گودالهایی به عمق حدود 15 سانتی متر و به فاصله 20 سانتی متر از همدیگر ایجاد کرده و در هر گودال معمولاٌ 5-3 عدد پیاز قرار داده و با خاک آن را می پوشانیم . بهتر است سر پیازها رو به بالا قرار گیرد. هر چقدر پیازها در هر گودال بیشتر باشد میزان محصول بیشتری در هر سال حاصل می شود اما در عوض طول دوره بهره برداری از زمین زعفران کاهش می یابد. معمولاٌ برای هر هکتار زمین 3000-2500 کیلو پیاز لازم می باشد. پس از کاشت پیازها بهتر است یک هفته بعد زمین را آبیاری نمود. اگر آبیاری زودتر انجام گیرد باعث رشد زودرس برگها می گردد و کار گل چینی را مشکلتر می کند.
باید دقت نمود اولین آبیاری زمین زعفران بطور یکنواخت انجام گیرد تا گلها تقریباً همزمان بیرون آیند در صورتیکه کشاورز قبل از کاشت پیازها موفق به کود دهی مزرعه نشده باشد میتواند قبل از آبیاری اول کود شیمیا یی را در سطح خاک پخش نموده و با شخم سطحی با خاک مخلوط نماید(معمولاً 200 کیلو گرم کودفسفات آمونیم در هر هکتار که  فقط در سال اول به زمین میدهند) و 100 کیلو گرم کود اوره در هر هکتار در هر سال به زمین میدهند البته کود اوره را بهتر است در چند نوبت به زمین بدهند (به صورت سرک) در سالهای دوم و بعد از آن کود دامی را بهتر است به همراه خاک آوار و خاکستر قبل از آبیاری اول در سطح خاک پخش نمود. کود دامی را میتوان هر ساله و یا هر دو سال یک بار (بسته به شرایط خاک ) به زمین اضافه نمود و معمولاً در سال آخر تولید زعفران هیچ نوع کودی به زمین نمی دهند.
پیازهای زعفران هر سال در اثر رشد و زیاد شدن به سطح خاک نزدیکتر می گردند به همین دلیل اضافه نمودن کود و خاک و خاکستر به زمین باعث می شود که سطح خاک کمی بالاتر بیاید و از آسیب دیدگی پیازها جلوگیری شود. دومین آبیاری مزرعه پس از برداشت گلها انجام می گیرد – پس از آن معمولاً تا آخر سال بسته به وضعیت آب و هوایی و در صورت عدم بارندگی 4-3 بار دیگر مزرعه آبیاری می گردد و اگر بارندگی خوب باشد از این طریق آبیاری مزرعه انجام میگیرد. آخرین آب را معمولاً پایان فروردین به زمین میدهد.
در طول مراحل داشت زعفران همه سا له قبل از بیدار شدن پیاز زعفران عملیات سله شکنی و وجین علف هرزانجام می شود.

برداشت گلهای زعفران:

پس از آبیاری اول به فاصله 3-2 هفته گلهای زیبای زعفران ظاهر می شود. دوره گلدهی زعفران حدود 20-15 روز است. هر پیاز زعفران بسته به ریز و درشت بودن آن 3-1 گل می دهد.
گل چینی از مزرعه زعفران با دست انجام می گیرد. بهترین زمان گل چینی به منظور حفظ مرغوبیت و عطر و رنگ زعفران صبح خیلی زود قبل از باز شد ن غنچه ها می باشد. غنچه های چیده شده را در پایان روز از قسمت پایین گل با ناخن می شکافند و زعفران را از درون آن بیرون میکشند.
پس از جدا کردن تارهای زعفران از داخل گل آنها را در یک جهت دسته بندی نموده داخل سبدی که درون آن را با پارچه نازکی پوشانده باشند در محل سایه ای قرار می دهند و هر چند روز یک بار دسته ها را بر می گردانند تا خشک شوند. زمانیکه تارهای قرمز زعفران رنگ تیره به خود بگیرند و ضمناً با فشار دو انگشت خرد شوند دسته ها خشک شده.
باید دقت نمود که دسته های زعفران را از آغاز با نخ نبند یم چون در طول چند روز خشک شدن د چار کپک زد گی می گردند. اگر حرارت محیطی که دسته های زعفران را جهت خشک کردن در آن نگهداری می کنند زیاد باشد رنگ زیبای زعفران دچار تیرگی می گردد

میزان عملکرد و عوامل موثر در افزایش عملکرد:

از هر کیلو گل برداشت شده از زمین زعفران حدوداً سه مثقال زعفران به دست می آید. عوامل زیادی در افزایش عملکرد زعفران موثر می باشد که میتوان به آنها اشاره نمود:
1) انتخاب زمین مناسب کاشت زعفران و رعایت عمق کاشت مناسب و کاشت ردیفی به جای کپه کاری.
2) انتخاب پیازهای سالم برای کاشت و ضد عفونی پیازها قبل از کاشت.
3) اضافه کردن لایه ای 3-2 سانتی متری از کود حیوانی – خاک و خاکستر به زمین زعفران در هر سال.
4) مبارزه با علفهای هرز مزرعه در هنگام خواب تابستانه و خود داری از آبیاری پیازها در این زمان.
5) برداشت به موقع گلها و دقت در خشک کردن و نگهداری آنها.
6) سله شکنی زمین پس از آبیاری اول بطوریکه به پیازها آسیب نرسد.

خزان مزرعه زعفران:

مزرعه زعفران از اواسط اردیبهشت ماه معمولاً رو به زردی رفته – پس از آنکه بوته ها کاملاً خشک شد برگها را می توان به راحتی از خاک بیرون کشید و آنها را در خارج از مزرعه جمع آوری نمود. کشاورز باید توجه داشته باشد که از چرانیدن دام در مزرعه زعفران خود داری نماید چون خاک فشرده شده و پیازها به خوبی نمی توانند تنفس نمایند.
درو کردن مزرعه قبل از زرد شدن بوته ها باعث می گردد که فرصت کافی برای انتقال مواد غذایی از برگها به داخل پیازها فراهم نگردد

خطرات احتمالی در زراعت زعفران:

1) سرما زد گی پیازها: چنانچه پیازها ی زعفران خیلی سطحی کاشته شوند و یا زمستان همراه با یخبندان شدید باشد و یا آبیاری مزرعه بی موقع انجام گیرد پیازها دچار سرما زدگی می شوند که نشانه آن زرد شدن برگها و از بین رفتن بوته ها است.

2) سرما زد گی برگها: اگر زمستان  همراه  با سرمای  زیاد باشد برگها دچار سرما زدگی می شوند و زرد شده پیازها نیز در اثر سرمای زیاد ضعیف شده و در نتیجه باعث  کاهش محصول در سال بعد می گردد.
برای اینکه این مشکل تا حدودی رفع گردد باید بعد از پایان سرمای زمستانه مقداری کود پوسیده گاوی و یا کود از ته به زمین اضافه گردد.

3) پوسیدگی پیازها در اثر آبیاری زیاد و بی موقع : در هنگام رشد زعفران آبیاری بیش از حد موجب پوسیده شدن پیازها می گردد. آبیاری بی موقع( در هنگام خواب تابستانه ) به دلیل فراهم شدن محیط گرم و مرطوب باعث کاهش عملکرد محصول می گردد.

4) آسیب مزرعه زعفران در اثر چرای بی موقع دامها: اگر تا قبل از آنکه گیاه زعفران به خواب تابستانه برود برگهای زعفران در معرض چرای دامها قرار گیرد آسیب زیادی به گیاه می رسد. و باید زمانی به چرای مزرعه یا درو کردن برگها اقدام گردد که برگها کاملاً خشک و زرد باشد( گیاه به خواب تابستانه فرو رفته باشد )

5) جوندگان : جوندگان از قبیل انواع موش ها و خرگوش به دلیل شیرین بودن پیاز زعفران علاقه زیادی به حمله به مزرعه زعفران داشته که باید با طعمه مسموم یا به وسیله ایجاد حصار اطراف مزرعه با آنها مبارزه نمود.

آفات و بیماریهای زعفران :

الف) کرمها و نما تدها : استفاده از کودهای تازه و نپوسیده باعث آلودگی خاک و در نتیجه فاسد شدن پیازها شده و در این صورت باید با نظر کارشناسان کشاورزی از سموم ضد نما تدها استفاده نمود.
ب) آفات و بیماریهای قارچی : برای جلو گیری از خطر بیماریهای قارچی باید قبل از کاشت پیازها آنها را با یکی از سموم قارچ کش ضد عفونی نمود چنانچه در روی برگها آفت یا بیماریهای قارچی مشاهده گردد باید با نظر کارشناسان کشاورزی از سموم حشره کش یا قارچ کش استفاده نمود.

طریقه نگهداری و مصرف زعفران:

پس از خشک کردن و دسته بندی زعفران باید آن را داخل شیشه های در دار و یا جعبه های چوبی در دار و دور از حرارت و رطوبت و نور نگهداری نمود. باز ماندن در ظرف باعث از بین رفتن عطر زعفران و نیز جذب رطوبت محیط یا برعکس از دست دادن رطوبت زعفران و خشک شدن بیش از حد آن می گردد.
هنگام سا ئیدن زعفران از هاونهای کوچک استفاده نموده که معمولاً برای بهتر سائیده شدن از تکه ای قند نیز همراه با زعفران استفاده می کنند. زعفران سائیده شده را موقع مصرف در کمی آب گرم ریخته و آن را
روی بخار کتری یا سماور گذاشته تا با حرارت بخار زعفران بهتر در آب حل شود و رنگ آن ظاهر گردد.

انواع تقلب در عرضه زعفران:
 
1) به هنگام فروش زعفران گاهی آن را با خاک سرخ مخلوط می کنند تا افزایش وزن پیدا کند.
2) به زعفران سر گل ( زعفران خالص ) ممکن است تارهای نازک گوشت گاو و یا شتر- کاکل ذرت رنگ شده– ریشه گندم رنگ شده– ریشه زرد چوبه– گل همیشه بهار – گلچه های گلرنگ اضافه  کنند.
3) قسمت پائین تارهای زعفران را با مواد رنگی قرمز کرده تا به رنگ زعفران سرگل (خالص) در آید.
4) برای سنگین شدن وزن زعفران گاهی نخ زیادی به دور دسته های زعفران می پیچند.

آموزش کاربردی و کامل بسته بندی زعفران در کارگاه کوچک