کتیرا

Foeniculum vulgare

گياهي علفي ، معطر به ارتفاع 1 تا 2 متر به حالت وحشي و به صورت گياهي چند ساله است ولي اگر پرورش يابد داراي وضع دو ساله مي شود . پراکندگي آن بصورتي است که بر اثر کشت هاي مداوم تدريجاً حالت خود رو يا نيمه وحشي پيدا مي کند .

ظاهر کلي رازيانه مخصوصاً از نظر نوع برگ آن بي شباهت به شويد نيست . ولي بوي معطر و مطبوع آن و ساقه مرتفع و ريشه ضخيم گياه آنرا از شويد متمايز مي کند . گل هاي آن زردرنگ و مجتمع بصورت چتر است . ميوه آن کوچک به طول 6 تا 12 و به عرض 2 تا 4 ميليمتر و داراي بوي معطر است . هم چنين طعم آن معطر و کم و بيش بوي آن ملايم و به حالت تازه ناپسند است .

محل رويش :گرگان _ مازندران _ آذربايجان _ کرمان و خراسان است

قسمت هاي مورد استفاده رازيانه :ريشه ، برگ و ميوه

ترکيبات شيميايي :
ميوه رازيانه داراي 10 تا 20درصد ماده روغني است که آن هم در لبه هاي دانه گياه ذخيره گرديده است . بعلاوه شامل کمي ماده قندي ، موسيلاژ و اسانس به مقدار 4 تا 6 درصد مي باشد . مقدار درصد اسانس و ترکيب مواد متشکل آن بر حسب محل رويش گياه فرق مي کند . روغن حاصل از ميوه رازيانه ، حالت روان و به رنگ سبز تيره است وبوي مخصوص رازيانه را دارد و در دماي پايين صفر درجه انجماد کامل پيدا مي کند .

اسانس آن بوسيله تقطير يا بخار آب حاصل مي شود که مايعي سيال و بي رنگ يا به رنگ زرد پريده است . بو و طعم آن ملايم و معطر است . بر اثر کهنگي به مرور زمان قهوه اي رنگ مي شود . از اين جهت بايد در ظروف کاملاً دربسته و در محل خنک و دور از نور و روشنايي نگهداري شود .
خواص درماني :
قسمتهاي مختلف رازيانه داراي مصارف درماني متعدد است :
- ريشه رازيانه اثر مدر قوي دارد . اوره و اسيد اوريک را دفع مي کند بعلاوه اشتها آور و قاعده آور است . به علت مدر بودن در موارد کمي براي دفع ادرار ، سنگ کليه ،نفريت و بيماريهايي نظير آن مصرف مي شود . برگ رازيانه و کليه قسمتهاي گياه اگر به مقادير زياد مصرف شود ، اثر قاعده آور ظاهر مي شود .

ميوه رازيانه اثر نيرو دهنده ، مقوي معده ،اشتها آور ، آرام کننده ، قاعده آور ، زياد کننده ترشحات شيرمادر و باد شکن دارد. اگر مصرف ميوه رازيانه به منظور زياد کردن ترشحات شير باشد ،بايد به تناسب اينکه زنان شير ده تا چه حد تحمل مصرف آنرا داشته باشند ، به تفاوت دم کرده 4 تا 10 یا 6 تا 15گرم ميوه را بکار برند. در استعمال خارجي ، جوشانده هاي آن بصورت غرغره اثرات خوب در رفع گلو درد و گرفتگي صدا دارد .

جوشانده حاصل از کليه قسمتهاي گياه ، اگر به حالت گرم بر روي پستان زنان شيرده قرار داده شود ،از جمع شدن شير در پستان و انسداد مجاري شير جلوگيري بعمل آورده و رفع التهاب و ناراحتي مي کند .
در دامپزشکي از گرد دانه رازيانه ) ميوه ( در مصارف داخلي و استعمال خارج استفاده بعمل آمده است . گرد رازيانه در فرمول گردهاي اشتها آور ، هضم کننده و زياد کننده شير وارد گرديده و به بز و حيوانات شاخدار داده مي شود .

جوشانده آن به منظور رفع سوء هضم و نفخ به حيوانات خورانده مي شود . تفاله بجاي مانده از تقطير پس از خشک شدن غذاي خوبي براي حيوانات است
اشکال دارويي رازيانه :
دم کرده ريشه ) ريشه تازه بر خشک مزيت دارد ( به مقدار يک قاشق سوپخوري براي يک فنجان بعنوان مدر بکار مي رود . مشروط بر آنکه مدت دم کردن از يک ربع ساعت تجاوز نکند .

دم کرده يک قاشق چايخوري ميوه نيمکوب رازيانه براي يک فنجان بعد از هر غذا به عنوان باد شکن مصرف دارد . برگ رازيانه به صورت دم کرده 30 در هزار و به مقدار يک ليوان متوسط بعد از هر غذا بعنوان مقوي اعصاب و هضم کننده مصرف مي شود .