کتیرا

Sesamum indicum

گياهي است يکساله که ارتفاع بوته آن60 تا 150 سانتي متر است. برگها داراي دمبرگ، بيضي شکل ، باريک ، دراز ونوک تيزند. قسمت فوقاني ساقه آن پوشيده از کرک ولي قسمتهاي تحتاني عاري از کرک مي باشد .

گل هاي آن که بطور منفرد در کناره برگهاي قسمت انتهايي ساقه ظاهر مي گردد به رنگ سفيد يا قرمز است. میوه اش داراي پوشينه  ومحتوي دا نه هاي کوچک ، مسطح وبيضوي است .قسمت مورد استفاده کنجد ، دانه هاي آن است رنگ دانه کنجد به تفاوت بر حسب واريته هاي مختلف گياه ممکن است سفيد ، حنايي ،قهوه اي سياه و ابلق باشد

انواع دانه هاي گياهان مولد روغن کنجد :

-دانه هاي سفيد : واريته مولد دانه هاي سفيد گل هايي به رنگ گلي يا سفيد مايل به گلي و لي در هر حال روشن تر از واريته هاي ديگر است . دوره نمو گياه مولد اين دانه ها خيلي کوتاه و حداکثر چهار ماه است .
- دانه هاي سياه : واريته مولد دانه سياه گل هايي به رنگ گلي يا قرمز داشته و روغن حاصل از د انه هاي آن داراي مصارف دارويي است . همچنين در عطرسازي و تهيه فراورده هاي زيبايي نيز از آن استفاده مي شود .
- دانه هاي قهوه اي يا حنايي : داراي ارزش کم است و واريته آن از نظر کشت چندان مورد توجه نيست . روغن حاصل از دا نه هاي سفيد بهترين روغن کنجد ولي روغن دانه هاي سياه بيشتر از نظر توليد مقدار زياد تر روغن قابل توجه است .

براي استخراج روغن کنجد ،ابتدا دانه ها را بخوبي تميز و پاک نموده در آب مي شويند تا مواد رنگي پوسته د انه که موجب رنگين شدن روغن مي گردد از آنها خارج گردد . سپس دانه ها را له کرده و در آب وارد مي کنند تا پوسته د انه در سطح آب شناور و از آن جدا شود .

مغز دانه هاي جدا شده را پس از خشک شدن در کمي آب جوش بصورت خمير در مي آورند و تحت اثر فشار ، بدون مداخله گرما ، از آنها روغن استخراج مي کنند . از باقي مانده فشار اول ، تحت اثر گرما و فشار ،نيز روغني حاصل مي گردد که منحصراً به مصارف صنعتي و تهيه صابون و غيره مي رسد . روغن کنجد خوراکي به رنگ زرد روشن با طعمي ملايم است در زمستان تحت اثر برودت منجمد نمي شود .

ترکيبات شيميايي :
روغن کنجد مرکب از گليسريدهاي اسيدهاي چرب مايع ، گليسريدهاي اسيدهاي چرب جامد ، ليسيتين و ارسنيک مواد قندي ،رزين ، تانن ، لعاب ، اسانس ، پکتين ، ويتامين e وديگر مواد مي باشد.
خواص درماني :

کنجد مغذي ،مدر و نرم کننده است. براي نرم کردن سينه مفيد مي باشدو صدا را باز مي کند. باز کننده گرفتگي هاوانسداد است، براي روماتيسم، بي حسي وکرختي ، يبوست ، کاهش فشار خون بالاوبيماريهاي رحم تجويز مي شود . نوع مرغوب کنجد به مصارف تغذيه مي رسد . مقدار 40 تا 60 گرم آن اثر ملين دارد. از روغن کنجد به علت خاصيت تند نشدن آن در مصارف درماني بجاي روغن زيتون استفاده بعمل مي ايد.

هم چنين براي سرخ کردن بدليل تحمل حرارت بالا جزء روغنهاي مناسب است. نوع ناخالص و فشار دوم روغن کنجد در تهيه صابون و چرب کردن ماشين آلات استفاده بعمل مي آيد .باقيمانده دانه کنجد پس از استخراج روغن به مصارف تغذيه چهارپايان مي رسد .

زيرا مواد پروتئيدي فراوان ، مواد چرب و فسفات هاي کلسيم و پتاسيم دارد . نوع خالص روغن کنجد در تهيه فراوده هاي آرايشي و بهداشتي ارزش فراوان دارد از روغن کنجد نوعي کرم و موم سفيد تهيه مي شود.

محل رويش:

محل اصلي رويش اين گياه هندوستان است . ولي واريته هاي آن در ايرا ن وساير نقاط دنيا پرورش مي يابد.